خطبه 183 صبحی صالح
الْحَمْدُ لِلَّهِ الْمَعْرُوفِ مِنْ غَیْرِ رُؤْیَهٍ، وَ الْخالِقِ مِنْ غَیْرِ مَنْصَبَهٍ، خَلَقَ الْخَلائِقَ بِقُدْرَتِهِ، وَ اسْتَعْبَدَ الْاءَرْبابَ بِعِزَّتِهِ، وَ سادَ الْعُظَماءَ بِجُودِهِ، وَ هُوَ الَّذِی اءَسْکَنَ الدُّنْیا خَلْقَهُ، وَ بَعَثَ إِلَى الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ رُسُلَهُ، لِیَکْشِفُوا لَهُمْ عَنْ غِطائِها، وَ لِیُحَذِّرُوهُمْ مِنْ ضَرَّائِها، وَ لْیَضْرِبُوا لَهُمْ اءَمْثالَها، وَ لِیُبَصِّرُوهُمْ عُیُوبَها، وَ لِیَهْجُمُوا عَلَیْهِمْ بِمُعْتَبَرٍ مِنْ تَصَرُّفِ مَصاحِّها وَ اءَسْقامِها وَ حَلالِها وَ حَرامِها، وَ ما اءَعَدَّ اللَّهُ لِلْمُطِیعِینَ مِنْهُمْ وَ الْعُصاهِ مِنْ جَنَّهٍ وَ نارٍ وَ کَرامَهٍ وَ هَوانٍ، اءَحْمَدُهُ إِلَى نَفْسِهِ کَما اسْتَحْمَدَ إِلَى خَلْقِهِ، وَ جَعَلَ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْرا، وَ لِکُلِّ قَدْرٍ اءَجَلاً، وَ لِکُلِّ اءَجَلٍ کِتَابا.
مِنْها فى ذِکْرِ الْقُرآنِ:
فَالْقُرْآنُ آمِرٌ زاجِرٌ، وَ صامِتٌ ناطِقٌ، حُجَّهُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ، اءَخَذَ عَلَیْهِمْ مِیثاقَهُمْ، وَ ارْتَهَنَ عَلَیْهِمْ اءَنْفُسَهُمْ، اءَتَمَّ نُورَهُ، وَ اءَکْمَلَ بِهِ دِینَهُ، وَ قَبَضَ نَبِیَّهُ صَلَّى اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، وَ قَدْ فَرَغَ إِلَى الْخَلْقِ مِنْ اءَحْکامِ الْهُدى بِهِ، فَعَظِّمُوا مِنْهُ سُبْحانَهُ ما عَظَّمَ مِنْ نَفْسِهِ، فَإِنَّهُ لَمْ یُخْفِ عَنْکُمْ شَیْئا مِنْ دِینِهِ، وَ لَمْ یَتْرُکْ شَیْئا رَضِیَهُ اءَوْ کَرِهَهُ إِلا وَ جَعَلَ لَهُ عَلَما بادِیا، وَ آیَهً مُحْکَمَهً تَزْجُرُ عَنْهُ اءَوْ تَدْعُو إِلَیْهِ فَرِضاهُ فِیما بَقِیَ واحِدٌ، وَ سَخَطُهُ فِیما بَقِیَ واحِدٌ.
وَ اعْلَمُوا اءَنَّهُ لَنْ یَرْضَى عَنْکُمْ بِشَیْءٍ سَخِطَهُ عَلَى مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ، وَ لَنْ یَسْخَطَ عَلَیْکُمْ بِشَیْءٍ رَضِیَهُ مِمَّنْ کانَ قَبْلَکُمْ، وَ إِنَّمَا تَسِیرُونَ فِی اءَثَرٍ بَیِّنٍ، وَ تَتَکَلَّمُونَ بِرَجْعِ قَوْلٍ قَدْ قالَهُ الرِّجالُ مِنْ قَبْلِکُمْ، قَدْ کَفاکُمْ مَؤُونَهَ دُنْیاکُمْ، وَ حَثَّکُمْ عَلَى الشُّکْرِ، وَ افْتَرَضَ مِنْ اءَلْسِنَتِکُمُ الذِّکْرَ،
وَ اءَوْصاکُمْ بِالتَّقْوَى ، وَ جَعَلَها مُنْتَهَى رِضاهُ وَ حاجَتَهُ مِنْ خَلْقِهِ.
فَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی اءَنْتُمْ بِعَیْنِهِ، وَ نَواصِیکُمْ بِیَدِهِ، وَ تَقَلُّبُکُمْ فِی قَبْضَتِهِ، إِنْ اءَسْرَرْتُمْ عَلِمَهُ، وَ إِنْ اءَعْلَنْتُمْ کَتَبَهُ، قَدْ وَکَّلَ بِذلِکَ حَفَظَهً کِرَاما، لا یُسْقِطُونَ حَقَّا، وَ لا یُثْبِتُونَ بَاطِلاً.
وَ اعْلَمُوا اءَنَّهُ مَنْ یَتَّقِ اللّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا مِنَ الْفِتَنِ، وَ نُورا مِنَ الظُّلَمِ وَ یُخَلِّدْهُ فِیمَا اشْتَهَتْ نَفْسُهُ، وَ یُنْزِلْهُ مَنْزِلَ الْکَرامَهِ عِنْدَهُ فِی دارٍ اصْطَنَعَها لِنَفْسِهِ، ظِلُّها عَرْشُهُ، وَ نُورُها بَهْجَتُهُ، وَ زُوَّارُها مَلائِکَتُهُ، وَ رُفَقاؤُها رُسُلُهُ، فَبادِرُوا الْمَعادَ، وَ سابِقُوا الْآجالَ، فَإِنَّ النَّاسَ یُوشِکُ اءَنْ یَنْقَطِعَ بِهِمُ الْاءَمَلُ، وَ یَرْهَقُهُمُ الْاءَجَلُ، وَ یُسَدُّ عَنْهُمْ بابُ التَّوْبَهِ، فَقَدْ اءَصْبَحْتُمْ فِی مِثْلِ ما سَاءَلَ إِلَیْهِ الرَّجْعَهَ مَنْ کانَ قَبْلَکُمْ، وَ اءَنْتُمْ بَنُو سَبِیلٍ عَلَى سَفَرٍ مِنْ دارٍ لَیْسَتْ بِدارِکُمْ، وَ قَدْ اءُوذِنْتُمْ مِنْها بِالارْتِحالِ وَ اءُمِرْتُمْ فِیها بِالزَّادِ.
وَ اعْلَمُوا اءَنَّهُ لَیْسَ لِهَذَا الْجِلْدِ الرَّقِیقِ صَبْرٌ عَلَى النَّارِ، فَارْحَمُوا نُفُوسَکُمْ فَإِنَّکُمْ قَدْ جَرَّبْتُمُوها فِی مَصائِبِ الدُّنْیَا؛ اءَفَرَاءَیْتُمْ جَزَعَ اءَحَدِکُمْ مِنَ الشَّوْکَهِ تُصِیبُهُ، وَ الْعَثْرَهِ تُدْمِیهِ، وَ الرَّمْضاءِ تُحْرِقُهُ؟ فَکَیْفَ إِذا کانَ بَیْنَ طابَقَیْنِ مِنْ نارٍ ضَجِیعَ حَجَرٍ وَ قَرِینَ شَیْطانٍ؟ اءَعَلِمْتُمْ اءَنَّ مالِکا إِذا غَضِبَ عَلَى النَّارِ حَطَمَ بَعْضُها بَعْضا لِغَضَبِهِ، وَ إِذا زَجَرَها تَوَثَّبَتْ بَیْنَ اءَبْوابِها جَزَعا مِنْ زَجْرَتِهِ؟!
اءَیُّهَا الْیَفَنُ الْکَبِیرُ الَّذِی قَدْ لَهَزَهُ الْقَتِیرُ! کَیْفَ اءَنْتَ إِذا الْتَحَمَتْ اءَطْواقُ النَّارِ بِعِظامِ الْاءَعْناقِ، وَ نَشِبَتِ الْجَوامِعُ حَتَّى اءَکَلَتْ لُحُومَ السَّواعِدِ؟ فَاللَّهَ اللَّهَ، مَعْشَرَ الْعِبادِ، وَ اءَنْتُمْ سالِمُونَ فِی الصِّحَّهِ قَبْلَ السُّقْمِ، وَ فِی الْفُسْحَهِ قَبْلَ الضِّیقِ، فَاسْعَوْا فِی فَکاکِ رِقابِکُمْ مِنْ قَبْلِ اءَنْ تُغْلَقَ رَهائِنُها، اءَسْهِرُوا عُیُونَکُمْ، وَ اءَضْمِرُوا بُطُونَکُمْ، وَ اسْتَعْمِلُوا اءَقْدَامَکُمْ، وَ اءَنْفِقُوا اءَمْوالَکُمْ، وَ خُذُوا مِنْ اءَجْسادِکُمْ تَجُودُوا بِها عَلَى اءَنْفُسِکُمْ وَ لا تَبْخَلُوا بِهَا عَنْهَا، فَقَدْ قالَ اللَّهُ سُبْحانَهُ: إِنْ تَنْصُرُوا اللّهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ اءَقْدامَکُمْ وَ قالَ تَعالَى : مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللّهَ قَرْضا حَسَنا فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ اءَجْرٌ کَرِیمٌ فَلَمْ یَسْتَنْصِرْکُمْ مِنْ ذُلِّ، وَ لَمْ یَسْتَقْرِضْکُمْ مِنْ قُلِّ، اسْتَنْصَرَکُمْ وَ لَهُ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْاءَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ، وَ اسْتَقْرَضَکُمْ وَ لَهُ خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الْاءَرْضِ وَ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ، وَ إِنَّمَا اءَرادَ اءَنْ یَبْلُوَکُمْ اءَیُّکُمْ اءَحْسَنُ عَمَلاً.
فَبادِرُوا بِاءَعْمالِکُمْ تَکُونُوا مَعَ جِیرانِ اللَّهِ فِی دارِهِ، رافَقَ بِهِمْ رُسُلَهُ، وَ اءَزارَهُمْ مَلائِکَتَهُ، وَ اءَکْرَمَ اءَسْماعَهُمْ اءَنْ تَسْمَعَ حَسِیسَ نارٍ اءَبَدا، وَ صانَ اءَجْسادَهُمْ اءَنْ تَلْقَى لُغُوبا وَ نَصَبا ذلِکَ فَضْلُ اللّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ، اءَقُولُ ما تَسْمَعُونَ، وَ اللّهُ الْمُسْتَعانُ عَلَى نَفْسِی وَ اءَنْفُسِکُمْ وَ هُوَ حَسْبُنا وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ.
الباب الحادى عشر فی المعاد و أحوال الموت و القبر و أهوال الحشر و القیامه و دخول الجنّه و النار
من کتاب منهاج الولایه فی نهج البلاغه فی المعاد و أحوال الموت و القبر و أهوال الحشر و القیامه و دخول الجنّه و النار
خطبه 183
و من خطبة له- عليه الصّلوة و السّلام- : «اعلموا أنَّهُ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً من الفتن، و نورا من الظّلم،» بدانيد كه آن كس كه ترسد او از خداى تعالى، بگرداند خداى تعالى از براى او راه بيرون رفتن از فتنه ها، و روشنايى از تاريكي ها.
«و يخلّده فيما اشتهت نفسه، و ينزله منزل الكرامة عنده،» و مخلّد دارد او را در آنچه خواهد نفس او، و فرود آورد او را در منزل عزّت و مكرمت نزد خداى تعالى.
«في دار اصطنعها لنفسه،» در خانهاى كه ساخته است آن را از براى نفس خويش، يعنى بهشت.
«ظلّها عرشه، و نورها بهجته،» سقف آن عرش اوست، و نور آن از حسن و بهاى اوست.
«زوّارها ملائكته، و رفقاؤها رسله،» زيارت كنندگان آنجا ملائكه اويند، و رفيقان آنجا رسولان اويند.
«فبادروا المعاد، و سابقوا الآجال،» پس مبادرت جوييد امر آخرت را، پيشى گيريد اجلهاى خويش را به حسن عملهاى خويش.
عطّار:
تا بدانى تو که از چنگ اجل
کس نخواهد برد جان چند از حیل
در همه آفاق کس بىمرگ نیست
وین عجایب بین که کس را برگ«» نیست
مرگ اگر چه بس درشت و حازم است
گردن او را نرم کردن لازم است
گر چه ما را کار بسیار اوفتاد«»
سختتر از جمله این کار اوفتاد«»
«فإنّ النّاس يوشك أن ينقطع بهم الأمل،» پس بدرستى كه مردمان نزديك است كه منقطع شود به ايشان اميد.
«و يرهقهم الأجل،» و برسد به ايشان مرگ.
«و يسدّ عنهم باب التّوبة.» و بسته شود از ايشان راه بازگشت.
«فقد أصبحتم في مثل ما سأل إليه الرّجعة من كان قبلكم،» پس بدرستى كه شما صباح كردهايد در مثل آنچه كرده اند بازگشت به سوى آن، آن كس كه بوده پيش از شما.
أى أصبحتم في حال الحياة من الصحة و التمكّن من العمل، و هو ما يتمنّاه من مضى قبلكم بقولهم: يا لَيْتَنا نُرَدُّ…، هَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا تَأْوِيلَهُ يَوْمَ. «و أنتم بنو سبيل، على سفر من دار ليست بداركم،» و شما راه گذرانيد«» بر سفر كردن از خانهاى كه نيست آن خانه قرار شما.
«فقد أوذنتم منها بالارتحال، و امرتم فيها بالزّاد.» پس بدرستى كه آگاهانيده شديد به رحلت كردن از آنجا، و مأمور شديد به توشه گرفتن در آنجا.
شعر:
کنون هر ساعتى غم بیش دارم
که روز واپسین در پیش دارم
خداوندا در آن دم یاریى ده
به فضلت بنده را بیداریى ده
در آن ساعت ز شیطانم نگه دار
ز ظلمت نور ایمانم نگه دار
چو جان من رسد در نزع بر لب
فرو مگذار و دستم گیر یا رب
چو در جانم نماند ز آن لقا هوش
مکن بر جان من نامت فراموش
اگر چه سخت سستم من در این راه
مگیر این سست رگ را سخت ناگاه
روا دارم که آگاهم بگیرى
از آن ترسم که ناگاهم بگیرى
اگر آن دم نیاموزى تو گفتار
درازا منزلا و مشکلا کار
«و اعلموا أنّه ليس لهذا الجلد الرّقيق صبر على النّار،» و بدانيد كه نيست مر اين پوست تنگ را شكيبايى بر آتش.
«فارحموا نفوسكم، فإنّكم قد جريتموها في مصائب الدّنيا. فرأيتم«» جزع أحدكم من الشّوكة تصيبه، و العترة تدميه، و الرّمضاء تحرقه» پس رحم كنيد بر نفسهاى خويش، پس بدرستى كه شما بتحقيق آزمودهايد تن خويشتن را در مصيبتهاى دنيا.
پس ديدهايد ناشكيبايى يكى از شما از خارى كه برسد به او، و تيزى دندانى كه خون آلود كند او را، و زمين تافتهاى كه بسوزاند او را
عطّار:
اشک مى بارم به زارى بر دوام
چه کنم و چه کنم همى گویم مدام
تا کسى کو پیشم آید راز جوى
گویدم آخر چه بودت بازگوى
من بدو گویم که اى صاحب مقام
مىندانم مىندانم و السّلام
چه کنم و چه کنم همیشه گفت ماست
مىندانم مىندانم جفت ماست
«فكيف إذا كان بين طابقين من نار، ضجيع حجر، و قرين شيطان» پس چگونه باشد شكيبايى او گاهى كه باشد در ميان دو تابه از آتش، در حالتى كه همخوابه سنگ وقود باشد. قال تعالى: وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ، و همخانه شيطان باشد قال تعالى: فَكُبْكِبُوا فِيها هُمْ وَ الْغاوُونَ وَ جُنُودُ إِبْلِيسَ أَجْمَعُونَ.«أ علمتم أنّ مالكا إذا غضب على النّار حطم بعضها بعضا،» آيا دانستهايد كه مالك گاهى كه غضب كند بر آتش، بشكند بعضى از او بعضى ديگر را.
«و إذا زجرها توثّبت بين أبوابها جزعا من زجرته» و هر گاه كه زجر كند آتش را،استيلا نمايد در ميان درهاى او از ناشكيبايى از زجر كردن او «أيّها اليفن الكبير الّذى قد لهزه القتير، كيف أنت إذا التحمت أطواق النّار بعظام الأعناق،» اى پير فرتوت بزرگسال كه آميخته شده به او شيب و سستى، چگونه باشى تو گاهى كه پيوسته شود جراحات طوقهاى آتشين به استخوانهاى گردنها «و نشبت الجوامع حتّى أكلت لحوم السّواعد.»- الجامعة الغلّ الأبدى إلى الأعناق- يعنى فرو رود غلّها در اعضا تا بخورد گوشتهاى ساعدها
عطّار:
الا اى روز و شب در خواب رفته
برآمد صبح پیرى و تو خفته
نمىترسى که مرگت خفته گیرد
دلت را غافل و آشفته گیرد
عطّار:
به سر بردى به غفلت روزگارى
مگر در گور خواهى کرد کارى
الا اى حرص در کارت کشیده
چو شد قدّ الف وارت خمیده
اگر طاعت کنى اکنون عیان است
که مى ترسى بمیرى هم از آن است
بسى شادى بکردى کام راندى
کنون چون پیر گشتى باز ماندى
نشد یک ذرّه کم اى پیر آزت
نکردستند گویى شیر بازت
گنه زشت است خاصّه مردم پیر
گنه خود چون بود با موى چون شیر
نمىترسى که از کوى جهانت
تو غافل در ربایند از میانت
تو را افتاد کار اى پیر خون خور
به ایمان گر توانى جان برون بر
کنون من گفتم و رفتم به زودى
بکشتم من ندانم تا درودى
کنون چون زندگانى رخت بر بست
به سوى خاک رفتم باد در دست
کنون گر شاد و گر غمناک رفتم
دلى پر آرزو با خاک رفتم
جهان پر غمم بسیار دم داد
سپهر پشت گوژم پشت خم داد
دمم شد سرد و دل برخاست از دست
که بر فرقم ز پیرى برف بنشست
به مویم تا سفیدى جایگه کرد
جهان بر من سر پستان سیه کرد
چو سالم شصت افتادست و هفتاد
چنین صیدى که را در شست افتاد
ز شست هر کسى تیرى شود راست
ز شست من کمان گوژ برخاست
از آن شست و کمان، قوّت شود بیش
و زین شست و کمان، دل مىشود ریش
چو آمد باده عمرم به دردى
نه قوّت ماند و نه نیروى مردى
از این پس هیچ ناید کار از من
گر آمد کارها بسیار از من
بسى ناخوردنیها خوردم و رفت
بسى ناکردنیها کردم و رفت
اگر چه عقل پیش اندیش دارم
چه دانم تا چه غم در پیش دارم
برفت از دیده و دل خواب و آرام
که تا چون خواهدم بودن سرانجام
دلم از بیم مردن در گداز است
که مرکب لنگ و راهم بس دراز است
اجل دانم که تنگم در رسید است
که روز عمر دیرى در کشید است
برون رفتم به صد حیرت ز دنیا
نخواهم برد جز حسرت ز دنیا
زیان روزگار خویش ماییم
حجاب خویشتن در پیش ماییم
از آن گم بودگان کار خویشیم
که جمله عاشق دیدار خویشیم
قال رسول اللّه- صلّى اللّه عليه و آله و سلّم- :«» «ثلاثة لا ينظر اللّه تعالى إليهم يوم القيامة: شيخ زان، و إمام كذّاب، و عائل مزهوّ». و ذلك أنّ الزّنا انّما يكون في المؤمن لغبة الشهوة عليه و منازعتها ايّاه، و ضعفه عن مقاومتها و الصبر عليها، و إنّما يكون ذلك في حال الشباب و حداثة السنّ و قوّة الطبع و ضعف العقل و رقّة الحال و قلّة العلم، فيكون اسباب المعصية قويّة، و اسباب العصمة دونها، فيغلب العبد فيواقع المنهىّ. و أمّا الشيخ فيكون بخلاف هذه الأحوال، و لا تكون له هذه الأعذار، و قد تمّ عقله و قويت حاله، و بلغ علمه و حلمه، و سكنت حدّة شهوته، و ضعفت قوّة طباعه، و قويت فيه دواعى العقل و آلات الامتناع، و ضعفت آلات الهوى و دواعى الشهوة. فارتكابه في هذه الحال ما نهى عنه من الزنا ليس إلّا شبه الاستخفاف، و قلّة المبالاة، و رداءة الطبع، و قسوة القلب، و انطماس نور الهدى، و إعراضا عن رعاية حقّ المولى. فيجازيه في القيامة إن لم يكن سبقت له منه الحسنى، فيعرض عنه في الآخرة كما أعرض العبد عنه في الدنيا و الكذب إنّما يكون من الإنسان لدفع مضرّة، أو لجلب منفعة فيما يخيّل إليه.
يخاف شيئا ممّا يحبّه أن يفوته، أو يرجوه أن يصيبه، و يخيّل إليه أنّ أحدا من الناس يحجزه عنه أو يمنعه، فيكذب رهبة من إنسان أو رغبة فيه. و الإمام ليس فوقه من الناس أحد يرجوه أو يخافه، فلا عذر له في كذبه. فكذبه لسوء طبعه و استخفافا بحقّ اللّه تعالى في الوقوف على حدوده. فيجازيه ربّه يوم لا يملك لنفسه نفعا و لا ضرّا على سوء سيرته، حين ملكه اللّه تعالى و مكنّه من دفع كثير من المضارّ عن نفسه و جلب المنافع اليها، بما خوّل من نعمه و أتاه من سلطانه و «الزّهو» هو الترفّع و التكبّر، و الإزراء بمن دونه، و الاستخفاف بعباد اللّه تعالى.
و دواعى هذه الاشياء: الاستغناء، و قلّة الحاجة، و الإمكان من بلوغ ما يتمنّاه و نيل ما يشتهيه، و حاجة الناس اليه و رغبتهم فيه و خدمتهم إيّاه، و استكانتهم له، فيدعوه هذه الاسباب إلى نظره إلى نفسه و اعجابه بها فيزهوه، و العائل- و هو الفقير- ليست له هذه الدواعى، و لا معه هذه الآلات، و لا عذر له في زهوه. فزهوه و ترفّعه في غير ذات اللّه تعالى رداءة فيه، و قلّة معرفة باللّه و منازعة منه لربّه فيما هو له دون خلقه. فيعرض اللّه عنه إن لم يرحمه إهانة له، جزاء على إعراضه عن عباده المؤمنين و استخفافه بحقوقهم «فاللّه و اللّه معشر العباد و أنتم سالمون في الصّحّة قبل السّقم، و في الفسحة قبل الضّيق.» پس بترسيد از خداى و بترسيد از خداى، اى گروه بندگان و حال آنكه شما به سلامتيد در تندرستى پيش از بيمارى، و در گشادگى پيش از تنگى.
«فاسعوا في فكاك رقابكم من قبل أن تغلق رهائنها.» پس سعى كنيد در آزاد كردن گردنهاى شما، پيش از آنكه گرفتار شود به گروهاى او.
«أسهروا أعينكم،» بى خواب و بيدار داريد چشمهاى خويش را از خواب غفلت.
عطّار:
عزیزا عمر شد دریاب آخر
شبانهروزى مشو در خواب آخر
به شب خواب و به روزت خواب غفلت
که شرمت باد اى غرقاب غفلت
مخسب اى خفته آخر از گنه بس
چرا خفتى که گورت خوابگه بس
«و أضمروا بطونکم، و أنفقوا أموالکم،» و خالى دارید شکمهاى شما را، و نفقه کنید مالهاى خویش را.
شعر:
تو را تا نشکند درهم سر و پاى
نگردى سیر نان و جامه و جاى
تو تا سر دارى و تا پاى دارى
رگ سود و زیان بر جاى دارى
تو در خوابى سخن هیچى ندانى
چو سر اندر کفن پیچى بدانى
همه در مهد دنیا سر به خوابیم
همه از مستى غفلت خرابیم
«و خذوا من أجسادكم تجودوا بها على أنفسكم، و لا تبخلوا بها عنها،» و فرا گيريد از جسدهاى خويش تا سخاوت كنيد به آن بر نفسهاى خويش، و بخيلى مكنيد به آن از نفسهاى خويش.
فقد قال اللّه سبحانه: إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أَقْدامَكُمْ. پس بدرستى كه گفته است خداى تعالى: «اگر يارى كنيد خداى را، يارى كند او شما را،و ثابت دارد قدمهاى شما در جهاد با عدوّ».
و قال: مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَيُضاعِفَهُ لَهُ، وَ لَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ. و گفته است: «كيست آن كس كه قرض دهد خداى را قرضى نيكو، پس زياده كند خداى تعالى آن را از براى او، و مر او را باشد مزدى با كرامت».
«فلم يستنصركم من ذلّ، و لم يستقرضكم من قلّ،» پس طلب نصرت شما نكرد از ذليلى و خوارى، و طلب قرض نكرد از شما از كمى مال.
استنصركم «و له جنود السّماوات و الأرض و هو العزيز الحكيم». طلب نصرت كرد از شما و مر او را است لشكرهاى آسمانها و زمين، و اوست غالب با حكمت.
و استقرضكم «و له خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» و لَهُ ما فِي. و قرض طلبيد از شما و از آن اوست خزانههاى آسمانها و زمين، و اوست بى نياز ستوده فعّال.
و إنّما أراد أن «يبلوكم أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا». و اراده نكرد الّا آنكه بيازمايد شما را كه كدام از شما نيكوتر است از روى عمل.
«فبادروا بأعمالكم تكونوا مع جيران اللّه في داره.» پس مبادرت جوييد به عملهاى خويش تا باشيد با همسايگان خداى در خانه خداى، يعنى بهشت.
«رافق بهم رسله، و أزارهم ملائكته،» رفيق ايشان گردانيده رسولان خويش، و به زيارت ايشان فرستاده فرشتگان خويش.
«و أكرم أسماعهم أن تسمع حسيس نار أبدا،» و گرامى داشته گوشهاى ايشان از آنكه بشنود او از آتش دائما.
«و صان أجسادهم أن تلقى لغوبا و نصبا:» و نگاه داشت جسدهاى ايشان را از آنكه بينند تعبى و رنجى.
ذلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ. آن بخشايشى است از جانب خداى، هر كه را مى خواهد مى دهد، و خداى خداوند بخشايش بزرگ قدر است.
«أقول ما تسمعون، و اللّه المستعان على نفسى و أنفسكم، حسبنا و نعم الوكيل» مىگويم آنچه مىشنويد، و خداى يارى خواسته شده بر نفس من و نفسهاى شما، بس است ما را و خوشا وكيلى او.
عطّار:
هر آن چندان که کردى نیک و بد تو
همه آماده بینى گرد خود تو
اگر بد کردهاى زیر حجابى
و گرنه با بزرگان در رکابى
منهاج الولایه فی شرح نهج البلاغه، ج ۲ عبدالباقی صوفی تبریزی (تحقیق وتصیحیح حبیب الله عظیمی)صفحه 1005-۱۰14