نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۲۵۲ صبحی صالح(عبدالمحمد آیتی)علت واجبات (فرائض)

۲۵۲-وَ قَالَ ( علیه‏ السلام ):

فَرَضَ اللَّهُ الْإِیمَانَ تَطْهِیراً مِنَ الشِّرْکِ
وَ الصَّلَاهَ تَنْزِیهاً عَنِ الْکِبْرِ
وَ الزَّکَاهَ تَسْبِیباً لِلرِّزْقِ
وَ الصِّیَامَ ابْتِلَاءً لِإِخْلَاصِ الْخَلْقِ
وَ الْحَجَّ تَقْرِبَهً لِلدِّینِ
وَ الْجِهَادَ عِزّاً لِلْإِسْلَامِ
وَ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلَحَهً لِلْعَوَامِّ
وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ رَدْعاً لِلسُّفَهَاءِ
وَ صِلَهَ الرَّحِمِ مَنْمَاهً لِلْعَدَدِ
وَ الْقِصَاصَ حَقْناً لِلدِّمَاءِ
وَ إِقَامَهَ الْحُدُودِ إِعْظَاماً لِلْمَحَارِمِ
وَ تَرْکَ شُرْبِ الْخَمْرِ تَحْصِیناً لِلْعَقْلِ
وَ مُجَانَبَهَ السَّرِقَهِ إِیجَاباً لِلْعِفَّهِ
وَ تَرْکَ الزِّنَى تَحْصِیناً لِلنَّسَبِ
وَ تَرْکَ اللِّوَاطِ تَکْثِیراً لِلنَّسْلِ
وَ الشَّهَادَاتِ اسْتِظْهَاراً عَلَى الْمُجَاحَدَاتِ
وَ تَرْکَ الْکَذِبِ تَشْرِیفاً لِلصِّدْقِ
وَ السَّلَامَ أَمَاناً مِنَ الْمَخَاوِفِ
وَ الْأَمَانَهَ نِظَاماً لِلْأُمَّهِ
وَ الطَّاعَهَ تَعْظِیماً لِلْإِمَامَهِ

شماره حکمت براساس نسخه صبحی صالح

حکمت ۲۴۴ دکتر آیتی

و فرمود (ع):

خداوند ایمان را واجب نمود، براى پاکى دلها از شرک
و نماز را براى منزه ساختن مردم از خودخواهى
و، زکات را براى رسیدن روزى
و روزه را براى آزمودن اخلاص مردم
و حج را براى نیرو گرفتن دین
و جهاد را براى عزت و ارجمندى اسلام
و امر به معروف را براى اصلاح مردمان
و نهى از منکر را براى باز داشتن سفیهان از زشتیها
و صله رحم را براى افزون شدن شمار خویشاوندان
و قصاص را براى ممانعت از خونریزى
و اجراى حدود را براى بزرگ نشان دادن زشتى اعمال حرام
و منع از شرابخوارى را براى حفاظت از عقلها
و اجتناب از دزدى را براى رعایت عفت مردم
و ترک زنا را براى سلامت نسبها
و ترک لواط را براى افزونى نسل
و شهادتها را براى گرفتن حقوق انکار شده
و ترک دروغگویى را براى حرمت یافتن راستگویى
و سلام کردن را براى ایمنى بخشیدن از هر چه مایه هراس است
و امامت را براى نظام امت
و اطاعت را براى بزرگداشت امام.

ترجمه عبدالمحمد آیتی

بازدیدها: ۴۶۵

نامه ۶۷ (متن عربی نسخه صبحی صالح ترجمه عبدالمحمد آیتی)

نامه : ۶۷

و من کتاب له ع إ لى قُثَم بْنِ الْعَبَاسِ، وَ هُوَ عامِلُهُ عَلَى مَکَّهَ:

اءَمَّا بَعْدُ، فَاءَقِمْ لِلنَّاسِ الْحَجَّ، وَ ذَکِّرْهُمْ بِاءَیّامِ اللّهِ، وَاجْلِسْ لَهُمُ الْعَصْرَیْنِ فَاءَفْتِ الْمُسْتَفْتِیَ، وَ عَلِّمِ الْجَاهِلَ، وَ ذَاکِرِ الْعَالِمَ، وَ لاَ یَکُنْ لَکَ إِلَى النَّاسِ سَفِیرٌ إِلا لِسَانُکَ، وَ لاَ حَاجِبٌ إِلا وَجْهُکَ، وَ لاَ تَحْجُبَنَّ ذَا حَاجَهٍ عَنْ لِقَائِکَ بِهَا، فَإِنَّهَا إِنْ ذِیدَتْ عَنْ اءَبْوَابِکَ فِی اءَوَّلِ وِرْدِهَا لَمْ تُحْمَدْ فِیمَا بَعْدُ عَلَى قَضَائِهَا.

وَانْظُرْ إِلَى مَا اجْتَمَعَ عِنْدَکَ مِنْ مَالِ اللَّهِ فَاصْرِفْهُ إِلَى مَنْ قِبَلَکَ مِنْ ذَوِی الْعِیَالِ وَالْمَجَاعَهِ، مُصِیبا بِهِ مَوَاضِعَ الْمَفاقِرِ وَالْخَلَّاتِ، وَ مَا فَضَلَ عَنْ ذَلِکَ فَاحْمِلْهُ إِلَیْنَا لِنَقْسِمَهُ فِیمَنْ قِبَلَنَا، وَ مُرْ اءَهْلَ مَکَّهَ اءَنْ لا یَأْخُذُوا مِنْ سَاکِنٍ اءَجْرا، فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یَقُولُ: سَو اءً الْعاکِفُ فِیهِ وَالْبادِ فَالْعَاکِفُ: الْمُقِیمُ بِهِ، وَالْبَادِی : الَّذِی یَحُجُّ إِلَیْهِ مِنْ غَیْرِ اءَهْلِهِ، وَفَّقَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ لِمَحَائِّهِ وَالسَّلاَمُ.

شماره نامه براساس نسخه صبحی صالح

ترجمه :

نامه اى از آن حضرت (ع ) به قثم بن عباس ، که عامل او در مکه بود:

اما بعد، حج را براى مردم بر پاى دار و ایام الله را به یادشان آور و هر بامداد و شامگاه برایشان به مجلس بنشین و کسى را که در امرى فتوا خواهد، فتوا ده . نادان را علم بیاموز و با عالم مذاکره کن . میان تو و مردم ، پیام رسانى جز زبانت و حاجبى جز رویت نباشد. هیچ نیازمندى را از دیدار خود باز مدار. زیرا اگر در آغاز از درگاه تو رانده شود و سپس ، نیاز او بر آورى ، کس تو را نستاید.

در مال خدا که نزد تو گرد مى آید، نظر کن ، آن را به عیالمندان و گرسنگانى که در نزد تو هستند و به محتاجان و فقیران برسان . و هر چه افزون آید، نزد ما روانه اش دار، تا ما نیز آن را به محتاجانى ، که نزد ما هستند، برسانیم . مردم مکه را فرمان ده که از کسانى که در خانه هایشان سکونت مى کنند، کرایه نستانند. زیرا خداى تعالى مى فرماید (سواء العاکف فیه و الباد) عاکف و بادى در آن یکسان اند. عاکف کسى است ، که در مکه مقیم است و بادى کسى است ، که از مردم مکه نیست و به حج آمده است . خداوند ما و شما را به آنچه دوست دارد، توفیق دهد. والسلام .

ترجمه عبدالحمید آیتی۶۷

بازدیدها: ۱۴

نامه ۳۳ (متن عربی نسخه صبحی صالح ترجمه عبدالمحمد آیتی)

نامه : ۳۳

و من کتاب له ع إ لى قُثَمِ بْنِ اءلْعَبَاسِ وَ هُوَ عامِلُهُ عَلى مَکَّهَ:

اءَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ عَیْنِی بِالْمَغْرِبِ کَتَبَ إِلَیَّ یُعْلِمُنِی اءَنَّهُ وُجِّهَ إِلَى الْمَوْسِمِ اءُنَاسٌ مِنْ اءَهْلِ الشَّامِ، الْعُمْیِ الْقُلُوبِ، الصُّمِّ الْاءَسْمَاعِ، الْکُمْهِ الْاءَبْصَارِ، الَّذِینَ یَلْتَمِسُونَالْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَ یُطِیعُونَ الْمَخْلُوقَ فِی مَعْصِیَهِ الْخَالِقِ وَ یَحْتَلِبُونَ الدُّنْیَا دَرَّهَا بِالدِّینِ وَ یَشْتَرُونَ عَاجِلَهَا بِآجِلِ الْاءَبْرَارِ الْمُتَّقِینَ وَ لَنْ یَفُوزَ بِالْخَیْرِ إِلا عَامِلُهُ وَ لاَ یُجْزَى جَزَاءَ الشَّرِّ إِلا فَاعِلُهُ، فَاءَقِمْ عَلَى مَا فِی یَدَیْکَ قِیَامَ الْحَازِمِ الصَّلِیبِ وَ النَّاصِحِ اللَّبِیبِ التَّابِعِ لِسُلْطَانِهِ الْمُطِیعِ لِإِمَامِهِ وَ إِیَّاکَ وَ مَا یُعْتَذَرُ مِنْهُ وَ لاَ تَکُنْ عِنْدَ النَّعْمَاءِ بَطِرا وَ لاَ عِنْدَ الْبَأْسَاءِ فَشِلاً، وَ السَّلاَمُ

شماره نامه براساس نسخه صبحی صالح

ترجمه :

نامه اى از آن حضرت (ع ) به قثم بن عباس ، عامل خود در مکّه

اما بعد، جاسوس من که در مغرب (۳۴) است به من نوشته و خبر داده که جمعى از مردم شام را براى روزهاى حج به مکه فرستاده اند. مردمى کوردل ، گران گوش و کور دیده ، که حق را از راه باطل مى جویند و با فرمانبردارى از مخلوق ، نافرمانى خالق مى کنند و دین خویش مى دهند و متاع ناچیز دنیا مى ستانند و به بهاى جهان نیکان و پرهیزگاران ، دنیاى دون را مى خرند. و حال آنکه ، به خیر دست نخواهد یافت مگر نیکوکار و کیفر شر نبیند، مگر بدکار. زمام کار خویش به دوراندیشى و سرسختى به دست گیر و چون ناصحان خردمند و پیروان امر حکومت و فرمانبرداران امامت به کار خویش پرداز. زنهار از اینکه مرتکب عملى شوى که نیازت به پوزش افتد. اگرت نعمتى به چنگ افتد، سرمستى منماى و به هنگام بلا سست راءى و دلباخته مباش . والسلام .


۳۴- مردا از مغرب ، مکه است .

ترجمه عبدالحمید آیتی۳۳

بازدیدها: ۳۶

موضوعات نهج البلاغه(برچسب های)

برچسب ها

بازدیدها: ۴۰۲

خطبه شماره ۱(نسخه صبحی صالح ) ترجمه عبدالمحمد آیتی

  خطبه : ۱

مِنْ خُطْبَهِ لَهُ عَلَیْهِالسَّلامُ یَذْکُرُ فِیهَا اءبْتِداءَ خَلْقِ اءلسَّماءِ وَ الاَرْضِ وَ خَلْقِ آدَمَ:

اَلْحَمْدُ لِلّهِ اَلَّذِى لا یَبْلُغُ مِدْحَتَهُ الْقائِلُونَ، وَ لا یُحْصِى نَعْماءَهُ الْعادُّونَ، وَ لا یُودِّى حَقَّهُ الْمُجْتَهِدُونَ، اَلَّذِى لا یُدْرِکُهُ بُعْدُ الْهِمَمِ، وَ لا یَنالُهُ غَوْصُ الْفَطِنِ، اَلَّذِى لَیْسَ لِصِفَتِهِ حَدُّ مَحْدُوْدٌ، وَ لا نَعْتٌ مَوْجُودٌ، وَ لا وَقْتٌ مَعْدُودٌ وَ لا اَجَلٌ مَمْدُودٌ، فَطَرَ الْخَلائِقَ بِقَدْرَتِهِ، وَ نَشَرَ الرِّیاحَ بِرَحْمَتِهِ، وَ وَتَّدَ بِالصُّخُورِ مَیَدانَ اَرْضِهِ.

اَوَّلُ الدِّینِ مَعْرِفَتُهُ، وَ کَمالُ مَعْرِفَتِهِ التَّصْدِیقُ بِهِ وَ کَمالُ الْتَصْدیقُ بِهِ تَوْحِیدِهِ الاِخْلاصُ لَهُ، وَ کَمالُ الاِخْلاصِ لَهُ نَفْىُ الصِّفاتِ عَنْهُ، لِشَهادَهِ کُلِّ صِفَهٍ اَنَّها غَیْرُ الْمَوْصوفِ، وَ شَهادَهِ کُلِ مَوْصوفٍ اَنَّهُ غَیْرُ الصِّفَهِ.

فَمَنْ وَصَفَ اَللّهَ سُبْحانَهُ فَقَدْ قَرَنَهُ، وَ مَنْ قَرَنَهُ فَقَدْ ثَنّاهُ وَ مَنْ ثَنّاهُ فَقَدْ جَزَّاءهُ، وَ مَنْ جَزَّاهُ فَقَدْ جَهْلَهُ، وَ مَنْ جَهِلَهُ فَقَدْ اءشارَ اِلَیْهِ.
وَ مَنْ اءشارَ اِلَیْهِ فَقَدْ حَدَّهُ، وَ مَنْ حَدَّهُ فَقَدْ عَدَّهُ، وَ مَنْ قالَ فِیمَ؟ فَقَدْ ضَمَّنَهُ، وَ مَنْ قالَ عَلامَ؟ فَقَدْ اءخْلى مِنْهُ.

کائِنٌ لا عَنْ حَدَثٍ مَوْجُودٌ لا عَنْ عَدَمٍ، مَعَ کُلِّ شَى ء لا بِمُقارَنَهٍ، وَ غَیْرُ کُلِّ شَى ء لا بِمُزایَلَهٍ، فاعِلٌ لا بِمَعْنَى الْحَرَکاتِ وَ الآلَهِ، بَصِیرٌ اِذْ لا مَنْظورَ اِلَیْهِ مِنْ خَلْقِهِ، مُتَوَحِّدٌ اِذْ لا سَکَنَ یَسْتَانِسُ بِهِ وَ لا یَسْتَوْحِشُ لِفَقْدِهِ، اِنْشَاءَ الْخَلْقَ اِنْشاءً وَ اِبْتَدَاهُ ابْتِداءً، بِلا رَوِیَّهٍ اَجالَها. وَ لا تَجْرِبَهٍ اِسْتَفادَها، وَ لا حَرَکَهٍ اَحْدَثَها، وَ لا هَمامَهِ نَفْسٍ اضْطَرَبَ فیها، اءَحالَ الاَشْیاءَ لاَوْقاتِها، وَ لاَمَ بَیْنَ مُخْتَلِفاتِها، وَ غَرَّزَ غَرائِزَها وَ اَلْزَمَها اَشْباحَها عالِما بِها قَبْلَ اِبْتِدائِها مُحِیطا بِحُدودِها وَ اِنْتِهائِها، عارِفا بِقَرائِنِها وَ اَحْنائِها.

ثُمَّ اِنْشاءَ سُبْحانَهُ فَتْقَ الاَجْواءِ وَ شَقَّ الاَرْجاءِ وَ سَکائِکَ الْهَواءِ، فَاءَجْرى فِیها ماءً مِتَلاطِما تَیّارُهُ، مَتَراکِما زَخّارُهُ، حَمَلَهُ عَلى مَتْنِ الرِّیحِ الْعاصِفَهِ، وَ الزَّعْزَعِ الْقاصِفَهِ، فَاءَمَرَها بِرَدِّهِ، وَ سَلَّطَها عَلى شَدِّهِ، وَ قَرَنَها الى حَدِّهِ، الْهَواءُ مِنْ تَحْتِها فَتِیْقٌ، وَ الْماءُ مِنْ فَوْقِها دَفِیقٌ، ثُمَّ اءَنْشَاءَ سُبْحانَهُ رِیْحا اِعْتَقَمَ مَهَبَّها وَ اءدامَ مُرَبَّها، وَ اءَعْصَفَ مَجْراها، وَ اءَبْعَدَ مُنْشاها، فَاءمَرَها بِتَصْفِیقِ الْماءِ الزَّخّارِ، وَ اِثارَهِ مَوْجِ الْبِحارِ.

فَمَخَضَتْهُ مَخْضَ الْسِّقاءِ، وَ عَصَفَتْ بِهِ عَصْفَها بِالْفَضاءِ، تَرُدُّ اَوَّلَهُ عَلى آخِرِهِ، وَ ساجِیَهُ عَلى مائِرِهِ، حَتّى عَبَّ عُبابُهُ، وَرَمى بِالزَّبَدِ رُکامُهُ فَرَفَعَهُ فى هَواءٍ مُنْفَتِقٍ، وَ جَوٍّ مُنْفَهِقٍ، فَسَوّى مِنْهُ سَبْعَ سَماواتٍ جَعَلَ سُفْلاهُنَّ مَوْجا مَکْفوفا وَ عُلْیاهُنَّ سَقْفا مَحْفوظا، وَ سَمُکا مَرْفوعا. بِغَیْرِ عَمَدٍ یَدْعَمُها، وَ لا دِسارٍ یَنْتَظِمُها، ثُمَّ زَیَّنَها بِزینَهٍ الْکَواکِبِ، وَ ضِیاءِ الثَّواقِبِ، وَ اءَجْرى فِیها سِراجا مُسْتَطِیرا، وَ قَمَرا مُنیرا، فى فَلَکٍ دائِرٍ، وَ سَقْفٍ سائِرٍ، وَ رَقِیمٍ مائِرٍ.

ثُمَّ فَتَقَ ما بَیْنَ السَّماواتِ الْعُلى ، فَمَلَاءَهُنَّ اءَطْوارا مِنْ مَلائِکَتِهِ، مِنْهُمْ سُجودٌ لا یَرْکَعونَ، وَ رُکوعٌ لا یَنْتَصِبُونَ، وَ صافُّونَ لا یَتَزایَلُونَ، وَ مُسَبِّحُونَ لا یَسْاءَمُونَ، لا یَغْشاهُمْ نَوْمُ الْعُیُونِ، وَ لا سَهْوُ الْعُقوُلِ، وَ لا فَتْرَهُ الاَبْدانِ، وَ لا غَفْلَهُ النِّسْیانِ، وَ مِنْهُم اُمَناءُ عَلى وَحْیِهِ، وَ اءلْسِنَهٌ الى رُسُلِهِ، وَ مُخْتَلِفُونَ بِقَضائِهِ وَ اءمرِهِ، وَ مِنْهُمُ الْحَفَظَهُ لِعِبادِهِ، وَالسَّدَنَهُ لِاءَبْوابِ جِنانِهِ، وَ مِنْهُمُ الثّابِتَهُ فِى الاءرَضِینَ السُّفْلى اءقدامُهُمْ، وَالْمارِقَهُ مِنَ السَّماءِ الْعُلْیا اءَعْناقُهُمْ، وَالْخارِجَهُ مِنَ الْاءقْطارِ اءرْکانُهُمْ، وَالْمُناسِبَهُ لِقَوائِم الْعَرْشِ اءکْتافُهُمْ، ناکِسَهٌ دُونَهُ اءَبْصارُهُمْ، مُتَلَفَّعُونَ تَحْتَهُ بِاءَجنِحَتِهِمْ، مَضْروبَهٌ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ مَنْ دُونَهُمْ حُجُبُ الْعِزَّهِ وَ اءَسْتارٌ الْقُدْرَهِ. لا یَتَوَهَّمُونَ رَبَّهُمْ بِالتَّصْوِیرِ، وَ لا یُجْرُونَ عَلَیْهِ صِفاتِ الْمَصْنُوعِیْنَ، وَ لا یَحُدُّونَهُ بِالْاءَماکِنِ، وَ لا یُشِیروُنَ اِلَیْهِ بِالنَّظائِرِ.

مِنْها فِى صِفَهِ خَلْقِ آدَمَ عَلَیْهِالسَّلامُ:


ثُمَّ جَمَعَ سُبْحانَهُ مِنْ حَزْنِ الْاءَرْضِ وَ سَهْلِها، وَ عَذْبِها وَ سَبَخِها، تُرْبَهً سَنَّها بِالْماءِ حَتّى خَلَصَتْ، وَ لا طَها بِالْبَلَّهِ حَتّى لَزُبَتْ، فَجَبَلَ مِنْها صُورَهً ذاتَ اءحْناءٍ وَ وُصُولٍ وَ اءعضاءٍ وَ فُصُولٍ. اءجْمَدَها حَتّى اسْتَمْسَکَتْ، وَ اءَصْلَدَها حَتّى صَلْصَلَتْ، لِوَقْتٍ مَعْدُودٍ، وَ اءَجَلٍ مَعْلُومٍ.

ثُمَّ نَفَخَ فِیها مِن رُوحِهِ فَمَثْلَتْ اِنْسانا ذا اءَذْهانٍ یُجِیلُها، وَ فِکْرٍ یَتَصَرَّفُ بِها، وَ جَوارِحِ یَخْتَدِمُها، وَ اءَدَواتٍ یُقَلَّبُها، وَ مَعْرِفَهٍ یَفْرُقُ بِها بَیْنَ الْحَقِّ وَالْباطِلِ وَالْاءَذْواقِ وَالْمَشامِّ وَالاَلْوانِ وَالْاءَجْناسِ، مَعْجُونا بِطِینَهِ الاَلْوانِ الْمُخْتَلِفَهِ، وَالْاءَشْباهِ الْمُؤ تَلِفَهِ، وَالاَضْدادِ الْمُتَعادِیَهِ وَالاَخْلاطِ الْمُتَبایِنَهِ، مِنَ الْحَرِّ وَالْبَرْدِ، وَالْبِلَّهِ وَالْجُمُودِ، وَالْمَساءَهِ وَالسُّرُورِ وَاسْتَاءْدَى اللّهُ سُبْحانَهُ الْمَلائِکَهَ وَدِیعَتَهُ لَدَیْهِمْ وَ عَهْدَ وَصِیَّتِهِ الَیْهِمْ، فِى الاَذْعانِ بِالسُّجودِ لَهُ وَالْخُشُوعِ لِتَکْرِمَتِهِ.

فَقالَ سُبْحانَهُ: (اِسْجِدُوا لِآدَم فَسَجَدوا الا اِبْلیسَ) اعْتَرَتْهُ الْحَمِیَّهُ وَ غَلَبَتْ عَلَیهِ الشِّقْوَهُ وَ تَعَزَّزَ بِخَلْقَهِ النّارِ، وَاسْتَوْهَنَ خَلْقَ الصَّلْصالِ، فَاءَعْطاهُ اللّ هُ النَّظَرَهَ اسْتِحْقاقا لِلسَّخْطَهِ وَاسْتِتْماما لِلْبَلیَّهِ، وَانْجازا لِلْعِدَهِ، فَقالَ: (اِنَّکَ مَنَ الْمُنْظَرینَ الى یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعلوُمِ).

ثُمَّ اءَسْکَنَ سُبْحانَهُ آدَمَ دارا اءَرْغَدَ فِیها عِیشَتَهُ، وَ آمَنَ فِیها مَحَلَّتَهُ، وَ حَذَّرَهُ ابْلیسَ وَ عَداوَتَهُ، فَاغْتَرَّهُ عَدُوُّهُ نَفاسَهً عَلَیْهِ بِدارِ الْمُقامِ وَ مُرافَقَهِ الاَبْرارِ، فَباعَ الْیَقِینَ بِشَکِّهِ وَالْعَزِیمَهَ بِوَهْنِهِ. وَ اسْتَبْدَلَ بِالْجَذَلِ وَ جَلاً، وَ بِالاَغْتِرارِ نَدَما، ثُمَّ بَسَطَ اللّ هُ سُبْحانَهُ لَهُ فِى تَوْبَتِهِ، وَ لَقّاهُ کَلِمَهَ رَحْمَتِهِ، وَ وَعَدَهُ الْمَردَّ اِلى جَنَّتِهِ. فَاءَهْبَطَهُ الى دارِ البَلِیَّهِ، وَ تَناسُلِ الذُّرِّیَّهِ.

وَ اصْطَفى سُبْحانَهُ مِنْ وَلَدِهِ اءَنْبِیاءَ اءَخَذَ عَلَى الْوَحى مِیثاقَهُمْ، وَ عَلى تَبْلیغِ الرِّسالَهِ اَمانَتَهُمْ، لَمّا بَدَّلَ اءَکْثَرُ خَلْقِهِ عَهْدَ اللّهِ اِلَیْهِمْ فَجَهِلوا حَقَّهُ، وَ اتَّخِذوا الاَنْدادَ مَعَهُ، وَ اجْتَبالَتْهُمُ الشِّیاطِینُ عَنْ مَعْرِفَتِهِ، وَ اقْتَطَعَتْهُمْ عَنْ عِبادَتِهِ، فَبَعثَ فِیهِمْ رُسُلَهُ وَ واتَرَ الَیْهِمْ اءَنْبیاءَهُ لِیَسْتَاءْدُوهُمْ مِیْثاقَ فِطْرَتِهِ، وَ یُذَکِّرُوهُمْ مَنْسِىَّ نِعْمَتِهِ، وَ یَحْتَجُّوا عَلَیْهِمْ بِالتَّبْلِیغِ، وَ یُثِیرُوا لَهُمْ دَفائِنَ الْعُقُولِ وَ یُرُوهُمْ آیاتِ الْمُقْدِرَهِ.

مِن سَقْفٍ فَوْقَهُم مَرْفُوعٍ، وَ مِهادٍ تَحْتَهُم مَوْضُوعٍ، وَ مَعایِشَ تُحْیِیهِمْ، وَ آجالٍ تُفْنِیهمْ، وَ اءَوْصابٍ تُهْرِمُهُمْ، وَ اءَحْداثٍ تَتابَعُ عَلَیْهِمْ، وَ لَمْ یُخْلِ سُبْحانَهُ خَلْقَهُ مِنْ نَبِی مُرْسَلٍ، اءَوْ کِتابٍ مُنْزَلٍ، اءوْ حُجَّهٍ لازِمَهٍ، اءوْ مَحَجَّهٍ قائِمَهٍ، رُسُلُ لا تُقَصِّرُ بِهِمْ قِلَّهُ عَدَدِهِمْ، وَ لا کَثْرَهُ الْمُکَذَّبِینَ لَهُمْ، مِنْ سابِقٍ سُمِّىَ لَهُ مَنْ بَعْدَهُ، اءَوْ غابِرٍ عَرَّفَهُ مَنْ قَبْلَهُ.
عَلى ذلکَ نَسَلَتِ الْقُرونُ، وَ مَضَتِ الدُّهُورُ، وَ سَلَفَتِ الاَباءُ، وَ خَلَفَتِ الاَبْناءُ، الى اَنْ بَعثَ اللّهُ سُبْحانَهُ مُحَمَّدَا رَسُولَ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لاِنْجازِ عِدَتِهِ، وَ تَمامِ نُبُوَتِهِ، مَاءخُوذا عَلى النَّبیِّینَ مِیْثاقُهُ، مَشْهُورَهً سِماتُهُ، کَرِیما مِیلادُهُ. وَ اءَهْلُ الاَرْضِ یَوْمَئِذٍ مِلَلٌ مُتَفَرِّقَهٌ، وَ اءَهْواءٌ مُنَتِشرَهٌ وَ طَرائِقُ مُتشَتِّتَهٌ، بَیْنَ مُشْبِّهٍ لِلّهِ بِخَلْقِهِ، اءوْ مُلْحِدٍ فِى اسْمِهِ اءَوْ مُشِیرٍ الى غَیْرِهِ، فَهَداهُمْ بِهِ مِنَ الضَّلالَهِ، وَ اءَنْقَذَهُمْ بِمَکانِهِ مِنَ الْجَهالَهِ.

ثُمَّ اخْتارَ سُبْحانَهُ لِمُحمَّدٍ صَلّى اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لِقاءَهُ، وَ رَضِىَ لَهُ ما عِنْدَهُ وَ اءَکْرَمَهُ عَنْ دارِ الدُّنْیا وَ رَغِبَ بِهِ عَنْ مُقارَنَهِ الْبَلْوى . فَقَبَضَهُ الَیْهِ کَریما صَلَّى اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، وَ خَلَّفَ فِیکُمْ ما خَلَّفَتِ الاَنْبِیاءُ فِى اُمَمِها اِذْ لَمْ یَتْرُکُوهُمْ هَمَلا، بِغَیْرِ طَرِیق واضِحٍ، وَ لا عَلَمٍ قائِمٍ، کِتابَ رَبِّکُمْ فِیکُمْ مُبَیِّنا حَلالَهُ وَ حَرامَهُ وَ فَرائِضَهُ وَ فَضائِلَهُ وَ ناسِخَهُ وَ مَنْسُوخَهُ، وَ رُخَصَهُ وَ عَزائِمَهُ، وَ خاصَّهُ وَ عامَّهُ، وَ عِبَرَهُ وَ اَمْثالَهُ، وَ مُرْسَلَهُ وَ مَحْدُودَهُ، وَ مَحْکَمَهُ وَ مُتَشابِهَهُ.

مُفَسِّرا مُجْمَلَهُ وَ مُبَیِّنا غَوامِضَهُ، بَیْنَ مَاءخُوذٍ میثاقُ فِى عِلْمِهِ وَ مُوَسِّعٍ عَلَى الْعِبادِ فِى جَهْلِهِ، وَ بَیْنَ مُثْبَتٍ فِى الْکِتابِ فَرْضُهُ، وَ مَعْلُومٍ فِى السُّنَّهِ نَسْخُهُ، وَ واجِبٍ فِى السُّنَّهِ اءخْذُهُ، وَ مُرَخَّصٍ فِى الْکِتابِ تَرْکُهُ، وَ بَیْنَ واجِبٍ ، وَ زائِلٍ فِى مُسْتَقْبَلِهِ، وَ مُبایِنٌ بَیْنً مَحارِمِهِ مِنْ کَبیرٍ اءوْعَدَ عَلَیْهِ نیرانَهُ، اءَوْ صَغِیرٍ اءرْصَدَ لَهُ غُفْرانَهُ. وَ بَیْنَ مَقْبُولٍ فِى اءَدْناهُ مُوَسَّع فِى اءَقْصاهُ.

مِنْها فِى ذِکْرِ الْحَجِّ :


وَ فَرَضَ عَلَیْکُمْ حَجَّ بَیْتِهِ الَّذِى جَعَلَهُ قِبْلَهً لِلاءَنامِ یَرِدُونَهُ وُرُودَ الاَنْعامِ وَ یَاءْلَهُونَ الَیْهِ وُلوهَ الْحَمامِ جَعَلَهُ سُبْحانَهُ عَلامَهً لِتَواضُعِهِمْ لِعَظَمَتِهِ وَ اذْعانِهِمْ لِعِزَّتِهِ، وَ اخْتارَ مِنْ خَلْقِهِ سُمّاعا اءَجابُوا الَیْهِ دَعْوَتَهُ، وَ صَدَّقوا کَلِمَتَهُ، وَ وَقَفُوا مَواقِفَ اءَنْبِیائِهِ، وَ تَشَبَّهوا بِمَلائِکَتِهِ الْمُطِیفِینَ بِعَرْشِهِ یُحْرِزُونَ الاَرْباحَ فِى مَتْجَرِ عِبادَتِهِ. وَ یَتَبادَرونَ عِنْدَهُ مَوْعِدَ مَغْفِرَتِهِ، جَعَلَهُ سُبْحانَهُ وَ تَعالِى لِلاسْلامِ عَلَما وَ لِلْعائِذِینَ حَرَما، فَرَضَ حَجَّهُ وَ اَوْجَبَ حَقَّهُ وَ کَتَبَ عَلَیْکُمْ وِفادَتَهُ فَقالَ سُبْحانَهُ: “وَ لِلّهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ اِلَیْهِ سَبِیلاً وَ مَنْ کَفَرَ فَاِنَّ اللّهَ غَنِىُّ عَنِ الْعالَمِین “.

خطبه اى از آن حضرت (ع ) در این خطبه ، سخن از آغاز آفرینش آسمان و زمین و آفرینش آدم (ع )است :

حمد باد خداوندى را که سخنوران در ثنایش فرو مانند و شمارندگان از شمارش نعمتهایش عاجز آیند و کوشندگان هر لکه داره کوشند، حق نعمتش را آنسان که شایسته اوست ، ادا کردن نتوانند. خداوندى ، که اندیشه هاى دور پرواز او را درک نکنند و زیرکان تیزهوش ، به عمق جلال و جبروت او نرسند. خداوندى که فراخناى صفاتش را نه حدّى است و نه نهایتى و وصف جلال و جمال او را سخنى درخور نتوان یافت ، که در زمان نگنجد و مدت نپذیرد. آفریدگان را به قدرت خویش ‍ بیافرید و بادهاى باران زاى را بپراکند تا بشارت باران رحمت او دهند و به صخره هاى کوهساران ، زمینش را از لرزش بازداشت .

اساس دین ، شناخت خداوند است و کمال شناخت او، تصدیق به وجود اوست و کمال تصدیق به وجود او، یکتا و یگانه دانستن اوست و کمال اعتقاد به یکتایى و یگانگى او، پرستش اوست . دور از هر شایبه و آمیزه اى و، پرستش او زمانى از هر شایبه و آمیزه اى پاک باشد که از ذات او، نفى هر صفت شود زیرا هر صفتى گواه بر این است که غیر از موصوف خود است و هر موصوفى ، گواه بر این است که غیر از صفت خود است .

هرکس خداوند سبحان را به صفتى زاید بر ذات وصف کند، او را به لکه داریزى مقرون ساخته و هر که او را به لکه داریزى مقرون دارد، دو لکه داریزش پنداشته و هر که دو لکه داریزش پندارد، لکه دارنان است که به اجزایش تقسیم کرده و هر که به اجزایش تقسیم کند، او را ندانسته و نشناخته است . و هر که او را ندانسته به سوى اشارت کند و آنکه به سوى او اشارت کند محدودش پنداشته و هر که محدودش پندارد، او را بر شمرده است و هر که گوید که خدا در لکه داریست ، خدا را درون چیزى قرار داده و هر که گوید که خدا بر روى چیزى جاى دارد، دیگر جایها را از وجود او تهى کرده است .

خداوند همواره بوده است و از عیب حدوث ، منزه است . موجود است ، نه آنسان که از عدم به وجود آمده باشد؛ با هر چیزى هست ، ولى نه به گونه اى که همنشین و نزدیک او باشد؛ غیر از هر چیزى است ، ولى نه بدان سان که از او دور باشد. کننده کارهاست ولى نه با حرکات و ابزارها. به آفریدگان خود بینا بود، حتى آن زمان ، که هنوز جامه هستى بر تن نداشتند. تنها و یکتاست زیرا هرگز او را یار و همدمى نبوده که فقدانش ‍ موجب تشویش گردد. موجودات را چنانکه باید بیافرید و آفرینش را چنانکه باید آغاز نهاد. بى آنکه نیازش به اندیشه اى باشد یا به تجربه اى که از آن سود برده باشد یا به حرکتى که در او پدید آمده باشد و نه دل مشغولى که موجب تشویش شود. آفرینش هر چیزى را در زمان معینش ‍ به انجام رسانید و میان طبایع گوناگون ، سازش پدید آورد و هر چیزى را غریزه و سرشتى خاص عطا کرد. و هر غریزه و سرشتى را خاص کسى قرار داد، پیش از آنکه بر او جامه آفرینش پوشد، به آن آگاه بود و بر آغاز و انجام آن احاطه داشت و نفس هر سرشت و پیچ و خم هر کارى را مى دانست .

آنگاه ، خداوند سبحان فضاهاى شکافته را پدید آورد و به هر سوى راهى گشود و هواى فرازین را بیافرید و در آن آبى متلاطم و متراکم با موجهاى دمان جارى ساخت و آن را بر پشت بادى سخت وزنده توفان زاى نهاد. و فرمان داد، که بار خویش بر پشت استوار دارد و نگذارد که فرو ریزد، و در همان جاى که مقرر داشته بماند. هوا در زیر آن باد گشوده شد و آب بر فراز آن جریان یافت . (و تا آن آب در تموج آید)، باد دیگرى بیافرید و این باد، سترون بود که تنها کارش ، جنبانیدن آب بود. آن باد همواره در وزیدن بود وزیدنى تند، از جایگاهى دور و ناشناخته . و فرمانش داد که بر آن آب موّاج ، وزیدن گیرد و امواج آن دریا برانگیزد و آنسان که مشک را مى جنبانند، آب را به جنبش واداشت . باد به گونه اى بر آن مى وزید، که در جایى تهى از هر مانع بوزد. باد آب را پیوسته زیر و رو کرد و همه اجزاى آن در حرکت آورد تا کف بر سر برآورد، آنسان که از شیر، کره حاصل شود. آنگاه خداى تعالى آن کفها به فضاى گشاده ، فرا برد و از آن هفت آسمان را بیافرید. در زیر آسمانها موجى پدید آورد تا آنها را از فرو ریختن باز دارد. و بر فراز آنها سقفى بلند برآورد بى هیچ ستونى که بر پایشان نگه دارد یا میخى که اجزایشان به هم پیوسته گرداند. سپس به ستارگان بیاراست و اختران تابناک پدید آورد و چراغهاى تابناک مهر و ماه را بر افروخت ، هر یک در فلکى دور زننده و سپهرى گردنده چونان لوحى متحرک .

سپس ، میان آسمانهاى بلند را بگشاد و آنها را از گونه گون فرشتگان پر نمود.برخى از آن فرشتگان ، پیوسته در سجودند، بى آنکه رکوعى کرده باشند، برخى همواره در رکوعند و هرگز قد نمى افرازند. صف در صف ، در جاى خود قرار گرفته اند و هیچ یک را یاراى آن نیست که از جاى خود به دیگر جاى رود. خدا را مى ستایند و از ستودن ملول نمى گردند.

هرگز چشمانشان به خواب نرود و خردهاشان دستخوش سهو و خطا نشود و اندامهایشان سستى نگیرد و غفلت فراموشى بر آنان چیره نگردد. گروهى از فرشتگان امینان وحى خداوندى هستند و سخن او را به رسولانش مى رسانند و آنچه مقدر کرده و مقرر داشته ، به زمین مى آورند و باز مى گردند. گروهى نگهبانان بندگان او هستند و گروهى دربانان بهشت اویند.

شمارى از ایشان پایهایشان بر روى زمین فرودین است و گردنهایشان به آسمان فرازین کشیده شده و اعضاى پیکرشان از اقطار زمین بیرون رفته و دوشهایشان آنچنان نیرومند است که توان آن دارند که پایه هاى عرش ‍ را بر دوش کشند. از هیبت عظمت خداوندى یاراى آن ندارند که چشم فرا کنند، بلکه ، همواره ، سر فرو هشته دارند و بالها گرد کرده و خود را در آنها پیچیده اند. میان ایشان و دیگران ، حجابهاى عزّت و عظمت فرو افتاده و پرده هاى قدرت کشیده شده است . هرگز پروردگارشان را در عالم خیال و توهم تصویر نمى کنند و به صفات مخلوقات متصفش ‍ نمى سازند و در مکانها محدودش نمى دانند و براى او همتایى نمى شناسند و به او اشارت نمى نمایند.

هم از این خطبه در صفت آفرینش آدم علیه السلام :


آنگاه خداى سبحان ، از زمین درشتناک و از زمین هموار و نرم و از آنجا که زمین شیرین بود و از آنجا که شوره زار بود، خاکى بر گرفت و به آب بشست تا یکدست و خالص گردید. پس نمناکش ساخت تا چسبنده شد و از آن پیکرى ساخت داراى اندامها و اعضا و مفاصل . و خشکش نمود تا خود را بگرفت چونان سفالینه . و تا مدتى معین و زمانى مشخص ‍ سختش گردانید. آنگاه از روح خود در آن بدمید. آن پیکر گلین که جان یافته بود، از جاى برخاست که انسانى شده بود با ذهنى که در کارها به جولانش درآورد و با اندیشه اى که به آن در کارها تصرف کند و عضوهایى که چون ابزارهایى به کارشان گیرد و نیروى شناختى که میان حق و باطل فرق نهد و طعمها و بویها و رنگها و چیزها را دریابد. معجونى سرشته از رنگهاى گونه گون .

برخى همانند یکدیگر و برخى مخالف و ضد یکدیگر. چون گرمى و سردى ، ترى و خشکى (و اندوه و شادمانى ). خداى سبحان از فرشتگان امانتى را که به آنها سپرده بود، طلب داشت و عهد و وصیتى را که با آنها نهاده بود، خواستار شد که به سجود در برابر او اعتراف کنند و تا اکرامش ‍ کنند در برابرش خاشع گردند.

پس ، خداى سبحان گفت که در برابر آدم سجده کنید. همه سجده کردند مگر ابلیس که از سجده کردن سر بر تافت . گرفتار تکبر و غرور شده بود و شقاوت بر او چیره شده بود. بر خود ببالید که خود از آتش آفریده شده بود و آدم را که از مشتى گل سفالین آفریده شده بود، خوار و حقیر شمرد. خداوند ابلیس را مهلت ارزانى داشت تا به خشم خود کیفرش دهد و تا آزمایش و بلاى او به غایت رساند و آن وعده که به او داده بود، به سر برد. پس او را گفت که تو تا روز رستاخیز از مهلت داده شدگانى .

آنگاه خداوند سبحان آدم را در بهشت جاى داد؛ سرایى که زندگى در آن خوش و آرام بود و جایگاهى همه ایمنى . و از ابلیس و دشمنى اش ‍ برحذر داشت . ولى دشمن که آدم را در آن سراى خوش و امن ، همنشین نیکان دید، بر او رشک برد. آدم یقین خویش بداد و شک بستد و اراده استوارش به سستى گرایید و شادمانى از دل او رخت بر بست و وحشت جاى آن بگرفت و آن گردن فرازى و غرور به پشیمانى و حسرت بدل شد. ولى خداوند در توبه به روى او بگشاد و کلمه رحمت خویش به او بیاموخت و وعده داد که بار دگر او را به بهشت خود بازگرداند. لیکن نخست او را به این جهان بلا و محنت و جایگاه زادن و پروردن فرو فرستاد.

خداوند سبحان از میان فرزندان آدم ، پیامبرانى برگزید و از آنان پیمان گرفت که هر چه را که به آنها وحى مى شود، به مردم برسانند و در امر رسالت او امانت نگه دارند، به هنگامى که بیشتر مردم ، پیمانى را که با خدا بسته بودند، شکسته بودند و حق پرستش او ادا نکرده بودند و براى او در عبادت شریکانى قرار داده بودند و شیطانها از شناخت خداوند، منحرفشان کرده بودند و پیوندشان را از پرستش خداوندى بریده بودند. پس پیامبران را به میانشان بفرستاد. پیامبران از پى یکدیگر بیامدند تا از مردم بخواهند که آن عهد را که خلقتشان بر آن سرشته شده ، به جاى آرند و نعمت او را که از یاد برده اند، فرا یاد آورند و از آنان حجّت گیرند که رسالت حق به آنان رسیده است و خردهاشان را که در پرده غفلت ، مستور گشته ، برانگیزند. و نشانه هاى قدرتش را که بر سقف بلند آسمان آشکار است به آنها بنمایانند و هم آنچه را که بر روى زمین است و آنچه را که سبب حیاتشان یا موجب مرگشان مى شود به آنان بشناسانند و از سختیها و مرارتهایى که پیرشان مى کند یا حوادثى که بر سرشان مى تازد، آگاهشان سازند. خداوند بندگان خود را از رسالت پیامبران ، بى نصیب نساخت بلکه همواره بر آنان ، کتاب فرو فرستاد و برهان و دلیل راستى و درستى آیین خویش را بر ایشان آشکار ساخت و راه راست و روشن را خود در پیش پایشان بگشود. پیامبران را اندک بودن یاران ، در کار سست نکرد و فراوانى تکذیب کنندگان و دروغ انگاران ، از عزم جزم خود باز نداشت . براى برخى که پیشین بودند، نام پیامبرانى را که زان سپس ‍ خواهند آمد، گفته بود و برخى را که پسین بودند، به پیامبران پیشین شناسانده بود.

قرنها بدین منوال گذشت و روزگاران سپرى شد. پدران به دیار نیستى رفتند و فرزندان جاى ایشان بگرفتند و خداوند سبحان ، محمد رسول اللّه (صلى اللّه علیه و آله ) را فرستاد تا وعده خود برآورد و دور نبوّت به پایان برد. در حالى که از پیامبران برایش پیمان گرفته شده بود. نشانه هاى پیامبرى اش آشکار شد و روز ولادتش با کرامتى عظیم همراه بود. در این هنگام مردم روى زمین به کیش و آیین پراکنده بودند و هر کس را باور و عقیدت و آیین و رسمى دیگر بود: پاره اى خدا را به آفریدگانش تشبیه مى کردند. پاره اى او را به نامهایى منحرف مى خواندند و جماعتى مى گفتند که این جهان هستى ، آفریده دیگرى است . خداوند به رسالت محمد (صلى اللّه علیه و آله ) آنان را از گمراهى برهانید و ننگ جهالت از آنان بزدود.

خداوند سبحان ، مرتبت قرب و لقاى خود را به محمد (صلى اللّه علیه و آله ) عطا کرد و براى او آن را پسندید که در نزد خود داشت . پس عزیزش ‍ داشت و از این جهان فرودین که قرین بلا و محنت است ، روى گردانش ‍ نمود و کریمانه جانش بگرفت . درود خدا بر او و خاندانش باد .

محمد (صلى اللّه علیه و آله ) نیز در میان امّت خود چیزهایى به ودیعت نهاد که دیگر پیامبران در میان امّت خود به ودیعت نهاده بودند زیرا هیچ پیامبرى امّت خویش را بعد از خود سرگردان رها نکرده است ، بى آنکه راهى روشن پیش پایشان گشوده باشد یا نشانه اى صریح و آشکار براى هدایتشان قرار داده باشد. محمد (صلى اللّه علیه و آله ) نیز کتابى را که از سوى پروردگارتان بر او نازل شده بود، در میان شما نهاد؛ کتابى که احکام حلال و حرامش در آن بیان شده بود و واجب و مستحب و ناسخ و منسوخش روشن شده بود. معلوم داشته که چه کارهایى مباح است و چه کارهایى واجب یا حرام . خاص و عام چیست و در آن اندرزها و مثالهاست . مطلق و مقید و محکم و متشابه آن را آشکار ساخته . هر مجملى را تفسیر کرده و گره هر مشکلى را گشوده است . و نیز چیزهایى است که براى دانستنش پیمان گرفته شده و چیزهایى است که به نادانستنش رخصت داده شده . احکامى است که در کتاب خدا به وجوب آن حکم شده و در سنت ، آن حکم نسخ گشته و احکامى است که در سنت ، به وجوب آن تاکید شده ولى در کتاب به ترکش رخصت داده شده و نیز اعمالى است که چون زمانش فراز آید، واجب و چون زمانش ‍ سپرى گردد، وجوبش زایل شود. و در باب امورى که ارتکاب آن گناه کبیره است و خدا به کیفر آن ، وعید آتش دوزخ داده و امورى که ارتکاب آن گناه صغیره است و مستوجب غفران و آمرزش اوست و امورى که اندک آن هم پذیرفته آید و هر کس مخیر است که بیش از آن هم به جاى آورد.

و از این خطبه در ذکر حج :


خداوند، حج خانه خود را بر شما واجب گردانید و خانه خود را قبله گاه مردم ساخت . مردم با شوق تمام ، آنسان که ستوران به آبشخور روى نهند و کبوتران به آشیانه پناه برند، بدان درآیند. خداى سبحان حج را مقرر فرمود تا مردم در برابر عظمت او فروتنى نشان دهند و به عزت و جبروت او اعتراف کنند. و از میان بندگان خود کسانى را برگزید تا صلاى دعوت او شنیدند و اجابت کردند و سخن حق تصدیق نمودند و در آنجا پاى نهادند که پیامبرانش نهاده بودند و به آن فرشتگان همانند شدند که گرد عرشش طواف مى کنند و در این سودا که سرمایه شان عبادت اوست ، سود فراوان حاصل کردند و تا به میعاد آمرزش او دست یابند بر یکدیگر پیشى جستند. خداوند، سبحانه و تعالى ، حج را نشانه و علامت اسلام قرار داد و کعبه را پناهگاه پناهندگان و حج را فریضتى واجب ساخت و حقش را واجب گردانید و حج را بر شما مقرر فرمود و گفت : (براى خدا حج آن خانه بر کسانى که قدرت رفتن به آن داشته باشند، واجب است و هر که راه کفر پیش گیرد بداند که خدا از جهانیان بى نیاز است ).

نهج البلاغه خطبه ها//ترجمه عبدالمحمد آیتی

بازدیدها: ۱۲۱

نهج البلاغه کلمات قصار حکمت شماره ۱۳۶ صبحی صالح(ترجمه عبدالمحمد آیتی)

۱۳۶-وَ قَالَ ( علیه‏السلام )الصَّلَاهُ قُرْبَانُ کُلِّ تَقِیٍّ
وَ الْحَجُّ جِهَادُ کُلِّ ضَعِیفٍ
وَ لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ زَکَاهٌ وَ زَکَاهُ الْبَدَنِ الصِّیَامُ
وَ جِهَادُ الْمَرْأَهِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ

شماره حکمت براساس نسخه صبحی صالح

حکمت ۱۳۱ دکتر آیتی

و فرمود (ع):

نماز به منزله قربانى هر پرهیزگارى است
و حج، جهاد هر ناتوانى است.
و هر چیز را زکاتى است و زکات بدن، روزه است
و جهاد زن، نیکوداشتن شوى است.

ترجمه عبدالمحمد آیتی

بازدیدها: ۱۰۸

خطبه ۱ فصل پنجم (حج)

وَ فَرَضَ عَلَیْکُمْ حَجَّ بَیْتِهِ الْحَرَامِ- الَّذِی جَعَلَهُ قِبْلَهً لِلْأَنَامِ- یَرِدُونَهُ وُرُودَ الْأَنْعَامِ وَ یَأْلَهُونَ إِلَیْهِ وُلُوهَ الْحَمَامِ- وَ جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ عَلَامَهً لِتَوَاضُعِهِمْ لِعَظَمَتِهِ- وَ إِذْعَانِهِمْ لِعِزَّتِهِ- وَ اخْتَارَ مِنْ خَلْقِهِ سُمَّاعاً أَجَابُوا إِلَیْهِ دَعْوَتَهُ- وَ صَدَّقُوا کَلِمَتَهُ وَ وَقَفُوا مَوَاقِفَ أَنْبِیَائِهِ- وَ تَشَبَّهُوا بِمَلَائِکَتِهِ الْمُطِیفِینَ بِعَرْشِهِ- یُحْرِزُونَ الْأَرْبَاحَ فِی مَتْجَرِ عِبَادَتِهِ- وَ یَتَبَادَرُونَ عِنْدَهُ مَوْعِدَ مَغْفِرَتِهِ- جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى لِلْإِسْلَامِ عَلَماً- وَ لِلْعَائِذِینَ حَرَماً وَ فَرَضَ حَقَّهُ وَ أَوْجَبَ حَجَّهُ- وَ کَتَبَ عَلَیْهِ عَلَیْکُمْ وِفَادَتَهُ- فَقَالَ سُبْحَانَهُ وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا- وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمِینَ

ترجمه
«خداوند حج خانه محترم خود را که قبله مردم قرار داد بر شما واجب گردانید، حج گزاران با عشق فراوان مانند چهار پایان تشنه بدان وارد مى‏ شوند. و همچون اشتیاق کبوتران به جایى که آب و دانه خورده‏ اند بدان پناه مى ‏برند. خداوند سبحان آن خانه را علامت تواضع مردم و عظمت خود و اعتراف آنان به این عظمت قرار داد.
از میان مردم شنوندگانى را برگزید که دعوت او را اجابت و سخن و فرمان او را تصدیق کردند و در جایگاه انبیا ایستادند و همچون فرشتگانى که عرش خدا را طواف مى‏ کنند به دور کعبه مى‏ گردند در تجارتگاه عبادت خدا سود فراوان مى‏ برند و به وعده‏ گاه آمرزش خدا مى‏ شتابند و از هم سبقت مى‏ گیرند.
خداوند کعبه را نشانه‏ اى براى اسلام و حرم براى پناه آورندگان قرار دارد، حج خانه را واجب و اداى حق خود را لازم گردانید و انجام حج را مقرر کرده و فرمود: فِیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ مَقامُ إِبْراهِیمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ».

شرح
پس از آنکه وجوب عبادات را قبلًا یادآور شدیم و به دلیل حکمت آنها اشاره کردیم. اکنون سزاوار است به حکمت حج که از عبادات است بپردازیم. و به خواست خدا تفصیل دیگر عبادات را به جاى خودش موکول مى‏ کنیم.

حال در باره حج مى‏ گوییم: پس از آن که دانستى اوّلین مقصود از عبادات توجه دادن خلق به وسیله تذکّر و یادآورى مداوم به خداوند تعالى است تا در طىّ تذکّر اسرار حق متجلّى شود و آن را که عنایت حق دستش را بگیرد به مقام مخلصین برسد. از جمله اسرارى که خداوند بر زبان پیامبر جارى کرده است تعیین مکان معیّنى از بلاد است که بهترین جایگاه براى عبادت خدا و مختص به اوست. و ناگزیر باید داراى خصوصیّات و رموزى باشد که به مقصد حقیقى توجّه دهد، و آن را که توفیق مهار، عقلش را گرفته باشد به آن سو بکشاند. و لازم است افعالى معیّن شده باشد که در آن مکان صرفاً براى رضاى خدا انجام گیرد سودمندترین جایى که در این باب تعیین شده است مأوا و مسکن شارع مقدّس بوده است. زیرا انجام حج در آن مکان مستلزم یاد شارع و یاد شارع مستلزم یاد خداوند و فرشتگان و روز قیامت است چون ممکن نبوده است که پیامبر در محل زندگى هر فردى از امّت مکان حج را قرار دهد واجب شده است که همگان به سوى کعبه سفر کرده و مهاجرت کنند هر چند در این سفر و مهاجرت مشقّت فراوان و سختیهایى از رنج سفر و خرج مال و دورى از زن فرزند و وطن و دیار وجود داشته باشد.

ما نخست فضیلت حج را از جهت نقل بیان مى‏ کنیم و سپس اشاره خواهیم کرد به آنچه که در حج وظیفه است و آداب دقیق، اعمال باطنى، مجموعه حرکات و ارکانى که براى حج مقرّر شده است. و آنچه که به منزله ارکان به حساب مى‏ آید بررسى کنیم زیرا ویژگیهاى این اعمال به منزله ابدان براى ارواح مى‏ باشد. فضیلت و ویژگیهاى حج را طى بحثهایى به شرح زیر بیان مى‏ کنیم:

بحث اوّل- فضیلت حج:
فضیلت حج از جنبه‏ هاى مختلف است.
الف– کلام حق تعالى: «وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجالًا وَ عَلى‏ کُلِّ ضامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ». قتاده در تفسیر این آیه گفته است وقتى که خداوند ابراهیم خلیل را امر کرد که در میان مردم اعلام حج کند، ابراهیم (ع) ندا در داد: اى مردم براى خداوند خانه‏ اِیست به سوى این خانه بیایید. در تفسیر این کلام خداوند که فرموده است: «لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ» گفته شده است که منظور تجارت در موسم حج و پاداش در آخرت مى‏ باشد وقتى که یکى از علماى پیشین این آیه را شنید گفت قسم به پروردگار کعبه که خداوند حاجیان را آمرزید.

ب- معصوم (ع) فرموده است: «هر که حج بجا آورد و کار زشت و فسقى انجام ندهد از گناه پاک مى‏ شود مانند روزى که از مادر متولّد شده است» قبلًا چگونگى سودمند بودن عبادت را در رهایى از گناه توضیح دادیم.

ج- پیامبر (ص) فرمود: «هیچ روزى شیطان کوچکتر و حقیرتر و خشمگین‏ تر از روز عرفه دیده نشده است». بیچارگى شیطان در آن روز به این دلیل است که نزول رحمت خدا و عفو گناهان بزرگ را مى‏ بیند، زیرا گفته شده است که گناهانى هستند که آمرزیده نمى‏ شوند مگر به توقّف در عرفه. این حقیقت را امام صادق (ع) از رسول خدا نقل کرده است و سرّ این مطلب این است که توقف در عرفات با توجه به کثرت جمعیّت که به درگاه خدا تضرع و زارى مى‏ کنند در اشخاص تأثیر مى‏ گذارد و هر کس با تمام استعداد و ظرفیّتش مى‏ تواند به فیض برسد زیرا زیادى جمعیت علّت بزرگى است در انفعال نفس و خشیت از خدا و نورانى شدن نفس چنان که بزودى بیان خواهیم کرد انشاء اللّه.

د– پیامبر خدا (ص) فرموده است: «یک حج نیک بهتر است از دنیا و آنچه در آن است، براى حجّ نیک پاداشى جز بهشت نیست».

ه– رسول خدا (ص) فرمود: «حج گزاران و عمره کنندگان به خدا وارد مى‏شوند و زوّار او هستند، اگر از او چیزى بخواهند به آنها مى‏بخشد و اگر از او طلب آمرزش کنند آنها را مى‏آمرزد و اگر دعا کنند استجابت مى‏کند و اگر شفاعت کنند، شفاعت آنها را مى‏پذیرد».

و– از طریق اهل بیت از پیامبر خدا (ص) روایت شده است که فرمود: «بزرگترین گناهکار کسى است که وقوف در عرفه داشته باشد و گمان کند که خدا او را نیامرزیده است».
در فضیلت جزئیّات حج اخبار فراوانى است که باید از منابع خودش جستجو کرد.

بحث دوّم- آداب دقیق حج
و آن ده چیز است:

اول- هزینه مسافرت حج، حلال و دل از تجارت غیر خدا خالى باشد. در خبرى که از طریق اهل بیت نقل شده آمده است که هر گاه آخر الزّمان فرا رسد مردمى که به حج مى ‏روند چهار دسته خواهند بود: پادشاهان براى خوشگذرانى، ثروتمندان براى تجارت، فقرا براى گدایى و قاریان براى خودنمایى و ریا کارى.
آنچه در خبر آمده است اشاره دارد به بعضى از اغراض دنیوى که ممکن است به نیّت‏ حج افزوده شود همه این اغراض مانع از فضیلت حج و مقصود شارع مى‏ باشد.

دوّم– حج گزار با افرادى که مردم را از راه خدا و مسجد الحرام باز مى ‏دارند همکارى و مساعدت نکند زیرا این اعانت بر ظلم و فراهم آوردن اسباب تباهکارى و ایجاد جرأت بر علیه روندگان به سوى خداست که اگر انجام حج اعانه بر ظلم باشد باید در خلاصى از آن کوشید و اگر قدرت بر رهایى یافتن از کمک به ظالمان نباشد نرفتن به حجّ از کمک کردن به ظالمان در بدعتگذارى که منتهى به سنّت خواهد شد بهتر است.

سوّم– فراهم بودن هزینه و احتیاجات سفر و آمادگى نفسانى در خرج کردن مال و انفاق به حدّ اعتدال که از بخل و تبذیر دور باشد زیرا صرف مال در راه مکّه انفاق در راه خداست. پیامبر خدا (ص) فرموده است: «حج مبرور پاداشى جز بهشت ندارد. عرض کردند یا رسول اللّه حج مبرور یعنى چه فرمود خوشرویى در سخن و اطعام کردن».

چهارم- دورى از پلیدى و فسق و جدال چنان که خداوند متعال فرموده است: «فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ». مقصود از رفث، هر حرف بیهوده و ناسزاست و در این معنى ملاعبه با زنان (در حال احرام) داخل است زیرا ملاعبه و گفتگو با زنان هیجان ایجاد مى‏ کند و مقدمه حرام مى‏ شود و بدین سبب حرام است و شارع مقدّس چیزى که زمینه حرام را فراهم آورد براى ریشه کن کردن حرام آن را به جاى حرام دانسته و نهى کرده است.
منظور از فسوق بیرون رفتن از طاعت خداست و مقصود از جدال که نهى شده مجادله و خصومتى است که موجب خصومت و دشمنى و تفرقه مسلمین شود. همه اینها ضدّ مقصود شارع از حج و دورى از یاد خداست.

پنجم- با قدرت و نشاط نفس پیاده به حج برود، زیرا پیاده حج رفتن افضل، و اقرار به بندگى خدا در جان او نافذتر مى‏ شود. بعضى از دانشمندان گفته‏ اند سواره به حج رفتن بهتر است به این دلیل که هزینه سفر بیشتر مى‏ شود و علاوه بر این اذیّت و خستگى ندارد و بنا بر این به سلامت و اداى حج نزدیکتر است. این گفته علما با آنچه ما گفتیم مخالف نیست حق این است که به تفصیل معتقد شویم بدین معنى که هر کس پیاده رفتن برایش آسانتر است حج رفتن پیاده براى او فضیلت بیشترى دارد و اگر پیاده روى موجب ضعف و بدخلقى در عمل مى‏ شود سواره افضل است، زیرا مقصود توانایى بیشتر بر یاد خداى تعالى و سرگرم نشدن به غیر خداست.

ششم- بر شتر بدون کجاوه سوار شود، زیرا کجاوه داشتن از ویژگیهاى مترفان و متکبّران است و علاوه بر این کجاوه نداشتن، سبب سبک بارى شتر مى‏ شود مگر عذر موجّهى براى وجود کجاوه موجود باشد. پیامبر خدا سواره حج انجام داد در حالى که بر شترى سوار بود که پالانش کهنه و قطیفه‏ اى بود که چهار درهم قیمت داشت و با همان وضع حج به جا آورد تا مردم به هیأت و شمایل پیامبر بنگرند و فرمود اعمال حجّتان را از من یاد بگیرید.

هفتم– حاجى با هیأتى ساده که نزدیک به ژولیدگى است به قصد حج بیرون رود و از زینت و زیورى که موجب فخر مى‏ شود خوددارى کند، زیرا تجمّل، شخص را از زىّ صالحان و سالکان الى اللّه خارج مى‏ کند. از پیامبر خدا روایت شده است که فرمود: «خداى تعالى در مورد حاجیانى که ظاهر ساده دارند به فرشتگان مى‏ گوید به زوّار خانه من بنگرید که از راههاى دورى خاک آلود و پریشان به سوى من آمدند» و خداوند تعالى فرموده است: ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ، تَفَثْ در لغت به معناى ژولیدگى و خاک آلودگى است و خارج شدن از ژولیدگى به وسیله ناخن گرفتن و سر تراشیدن است.

هشتم– با چهار پاى خود مدارا کند و بیش از توانش بر او بار نکند، از اهل ورع و تقوا باشد و در حالى که سواره است نخوابد مگر این که او را چرت فرا گیرد.
پیامبر خدا (ص) فرموده است «پشت چهار پایان خود کرسى قرار ندهید» مستحب است که صبح و شب براى آسایش و استراحت چهارپا از آن پیاده شوند و سرّ این کار، مراعات رقّت و رحمت و دورى از قساوت و ظلم است زیرا با ستم بر حیوان از قانون عدل خارج شده و عنایت خدا و شمول آن را رعایت نکرده است، چون حیوان نیز مانند انسان خسته مى‏ شود.

نهم– هنگام قربانى سعیش این باشد که قربانى چاق و گران قیمت باشد. روایت شده که عمر قربانى همراه داشت که سیصد دینار مى‏ خریدند از پیامبر سؤال کرد که این قربانى را بفروشد و با پول آن قربانى پست بخرد. پیغمبر او را از این کار نهى فرمود و دستور داد که همان اوّلى را قربانى کند، زیرا مقصود از قربانى فراوانى گوشت نیست بلکه منظور تزکیه نفس و پاکیزگى آن از پستى بخل و آراستن آن با تعظیم براى خداست. خداوند مى ‏فرماید: « لَنْ یَنالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لکِنْ یَنالُهُ التَّقْوى‏ مِنْکُمْ». رسول خدا (ص) فرموده است «هیچ کار انسان نزد خدا دوست داشتنى‏ تر از ریختن خون قربانى نیست». روز قیامت قربانى با ویژگیهاى خود حاضر مى‏ شود. قبل از این که زمین آفریده شود مقرر شد خون حیوانى در جاى معیّنى از زمین ریخته شود و به وسیله آن نفس انسانى پاکیزه گردد.

دهم- با انفاق مال و قربانى و با کمبود و هزینه سفرى که برایش پیش‏ مى ‏آید نفس خود را پاکیزه گرداند زیرا با صرف مال به خدا متکى شده و عوض آنها را از خدا مى‏ خواهد و این صرف مال و پاکیزگى نفس دلیل قبولى حج اوست.

بحث سوّم- وظایف قلبى حاجى در هر عمل از اعمال حج
نخست باید موقعیّت حج را در دین شناخت، بعد شوق به آن پیدا کرد و بعد تصمیم براى انجام حج گرفت و به دنبال این تصمیم علایقى که مانع از انجام حج است قطع کرد و آن گاه زاد و توشه و مرکبى که وسایل رفتن به حج است تهیه کرده سپس به سوى مقصد حرکت کند و بعد در میقات احرام ببندد و تلبیه بگوید و وارد مکّه شود و اعمال لازم را تا پایان حج انجام دهد. در هر حالتى از این احوال براى حج کننده یادآورى و براى عبرت گیرنده عبرت، و براى اراده صادق، نیّت و براى شخص با ذکاوت اشاره به اسرارى است که اگر توفیق دست دهد صفاى قلب و طهارت باطن به آنها بستگى دارد.
منظور از شناخت و فهم موقعیّت حج این است که وصول به حق حاصل نمى‏شود مگر غیر خدا را که عبارتند از قصد خواستهاى بدنى و لذّات دنیوى از دل بزدایى و در همه حالات خود را از خواستهاى نابجا دورسازى و به ضروریّات اکتفا کنى و به همین دلیل است که راهبان در گذشته از خلق دورى مى‏ جستند و به دلیل ترس از آمیزش با خلق و جهت انس با خالق در بلندیهاى کوه مسکن مى‏ گزیدند و از هر چه غیر خدا بوده است اعراض مى‏ کرده‏ اند و بدین لحاظ معصوم (ع) آنها را مدح کرده و در باره آنها فرموده است: «تقرّب افراد به خدا به این دلیل بوده است که قسیّس و رهبان بوده‏ اند و در عبادت خدا تکبّر نداشته‏ اند».

هنگامى که رسم کناره‏ گیرى از دنیا و توجّه به خدا کهنه شد و مردم به پیروى از شهوات و علاقه به دنیا و عدم توجه به خدا روى آوردند، خداوند پیامبر (ص) را براى زنده کردن راه آخرت و تجدید راه انبیا براى پیمودن راه خدا مبعوث گردانید.
طرفداران ملل مختلف از پیامبر در باره رهبانیّت و ملازم شدن در مسجد پرسیدند، فرمود: به جاى آن دو، جهاد و تکبیر که بالاترین شرف است مقرر شده است منظور از تکبیر حج است و از ملازمان در مسجد پرسیده شد، فرمود ملازمان در مسجد روزه‏ دارانند خداوند سبحان حج را رهبانیّت این امت قرار داد و با نسبت دادن خانه به خود آن را شرافت بخشید و جایگاه عبادت بندگان قرار داد. و اطراف خانه را براى عظمت و بزرگى امر، حرم قرار داد و عرفات را همچون مى‏دانى فرا روى حرم مقرر فرمود، و حرمت مکّه را با حرام کردن صید و قطع درختان تأکید فرمود و مکّه را بسان پیشگاه سلاطین قرار داد که دیدار کنندگان از راه دور پریشان موى و متواضع به جانب آن مى‏ آیند تا در پیشگاه پروردگار خانه حالت خضوع و نیازمندى نسبت به جلال او داشته باشند و در برابر عظمت و عزّت او آرامش خاطر بیابند و با توجّه به این که مکانى براى او نیست ولى این مکان را براى انجام عبادت مقرر کرده است و توجّه به این حقیقت در عبودیّت مردم مفیدتر است. براى همین است که خداوند انسانها را به اعمالى در مکه موظّف کرده است که با فهم ما انسى ندارد و عقل ما به آنها دست نمى‏ یابد، مانند رمى جمرات، سعى میان صفا و مروه به تکرار، و… در این اعمالى که فایده آنها براى ما آشکار نیست کمال بندگى و عبودیّت تحقّق مى ‏یابد، بر خلاف دیگر عبادت مثل زکات که انفاق است و جهت آن معلوم و عقل ما فایده آن را درک مى‏ کند، و مانند روزه که شهواتى را که دشمنان خدایند در هم مى‏ شکند و ما را از سرگرم شدن به امور دنیوى باز داشته و به خدا متوجّه مى‏ سازد و مانند رکوع و سجود در نماز که بیان کننده تواضع ما در برابر خداوند با آن هیأت خاص مى‏ باشد، و نفوس به عظمت خدا انس پیدا مى‏ کنند. ولى اعمالى مانند رمى جمره و… که در حجّ واجب است عقل ما به رموز آنها دست نمى ‏یابد و انجام دادن آنها به خاطر امر خدا و به قصد امتثال امر او مى‏ باشد، از آن جهت که تبعیّت آن واجب است. در انجام این اعمال عقل ما نقشى ندارد، نفس و طبع ما براى انجام فعل از آن جهت که فایده خاصى را داراست به دور مى‏ باشد، زیرا آنچه را که عقل ما درک کند و حکمت را در عمل بفهمد طبع ما به انجام آن میل کامل پیدا مى‏ کند و این میل در جهت فرمانبرى ما را کمک کرده و علّت انجام فعل مى‏ شود چه بسا که همین فهم علّت، کمال بندگى و خضوع را براى ما به وجود آورد و به همین دلیل است که پیامبر (ص) خصوصاً در باره حجّ فرموده است: لبیّک بحجّه حقّا تعبّدا ورقا. این تعبّدا و رقّا را در نماز و غیر آن نفرموده است زیرا اقتضاى حکمت الهى در رابطه با نجات مردم این است که اعمالشان بر خلاف هواى نفسشان باشد بلکه اختیار نفس و خواست آنها باید به دست شارع باشد و در اعمالشان صرفا راه فرمانبردارى را بروند و مقتضاى عبودیّت این است که آنچه را از انواع عبادت که عقلشان بدانها نمى‏ رسد و از مقتضاى طبعشان به دور است به خاطر بندگى محض آن را انجام دهند و ریشه تعجّب مردم از اعمال عجیب فراموشى از اسرار آنهاست.
امّا شوقفهمیدن این حقیقت که خانه، خانه خداست و آن را به منزله پیشگاه سلاطین قرار داده است اشتیاق برانگیز است، پس هر کس قصد خانه خدا کند قصد خدا را کرده است و هر که به وسیله مثال محسوس (خانه کعبه) آهنگ حضرت بارى تعالى کند شایسته است به دلیل شوق خویش به محضر حق و کعبه حقیقى که در آسمان است- و این کعبه در زمین به منظور توجّه به کعبه حقیقى بنا شده- حرکت کند. و خانه حق را با همین هدف‏ زیارت کند تا به حکم وعده خداوند کریم، وجه پروردگار متعال را مشاهده کند.

مقصود از عزم، حضور ذهنى است به این که تصمیم بگیرد از زن و فرزند جدا شود و با ترک شهوات و لذّات به پروردگار روى آورد و متوجّه زیارت خانه حق شود و از عظمت و شأن خانه، عظمت پروردگار را دریابد و تصمیم خود را براى خدا خالص و آن را از آلودگى به ریا و نام و آوازه دور گرداند، زیرا شهرت طلبى، شرک خفّى است. و باید این حقیقت را بداند که جز قصد و عمل خالص او پذیرفته نمى ‏شود و از زشت‏ ترین زشتیها این است که قصد خانه پادشاه و حرم او را بکنى و در دل دیگرى را در نظر داشته باشى در حالى که او از چشم برهم زدن و اندیشه درون تو مطّلع است اگر چنین باشد امور بهتر و والا را به امور پست و زشت تبدیل کرده ‏اى منظور از قطع علایق حذف همه خواستهاى قلبى غیر از قصد عبادت و توبه خالص از ظلم و انواع معاصى است، زیرا هر مظلمه‏ اى نوعى علاقه است و هر علاقه‏ اى دشمن حاضرى است که به انسان در آویخته و بر علیه او فریاد مى‏ زند و مى ‏گوید آیا قصد خانه پادشاه را کرده ‏اى با این که او بر نافرمانى تو در منزلت آگاه است به او اهانت مى‏ کنى و توجّه به نهى و منع او ندارى و شرم ندارى که مانند یک بنده گناهکار بر او وارد شوى و او درهاى رحمتش را بر تو ببندد و تو را در بازداشتگاه خشمش گرفتار سازد پس اگر میل به قبول زیارتت دارى از همه معاصى در آى و همه علایق قلبى خود را از غیر خدا قطع کن تا با چهره دلت متوجّه خدا شوى همان گونه که با چهره ظاهرت متوجّه او هستى. از قطع علایق در سفر حج یاد قطع علایق در سفر آخرت کن، زیرا تمام ویژگیهاى حج مثالهاى نزدیکى براى سفر آخرت است که از اسرار و رموز حج به اسرار و رموز آخرت انتقال پیدا مى‏ شود.

امّا زاد و توشه سفر حجّ:
زاد و توشه را باید از جاى حلالى تهیه کرد. هر گاه احساس کند که زاد و توشه را از روى حرص و بیش از نیاز فراهم کرده است و یا ناپاکى در آن وجود دارد و یا اسرافى در آن صورت گرفته است باید پیش از رسیدن به مقصد آن را اصلاح کند و سفر آخرت را که از این سفر طولانى‏تر است و توشه آن تقواست به یاد آورد. به چیزهایى غیر تقوا که صلاحیّت زاد و توشه بودن براى آخرت را ندارند و یا در همین دنیا باقى مى‏مانند، توجّه نکند و باید از آلوده ساختن امورى که زاد و توشه آخرت قرار مى‏گیرند به ریا و تاریکیهاى گناه پرهیز کند و آنها را فاسد نکند که در غیر این صورت مشمول قول خداوند متعال قرار مى‏ گیرد: « قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالًا الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ». باید چهارپایى را که بر آن سوار است ملاحظه کند و آزارش ندهد و متذکّر منّت خداى تعالى و شمول عنایت و رأفت حقّ متعال باشد، آن جا که مى‏ فرماید: «وَ تَحْمِلُ أَثْقالَکُمْ إِلى‏ بَلَدٍ لَمْ تَکُونُوا بالِغِیهِ إِلَّا بِشِقِّ الْأَنْفُسِ إِنَّ رَبَّکُمْ لَرَؤُفٌ رَحِیمٌ». باید خداوند متعال را بر این نعمت گرانبها و این نیّت بزرگ سپاسگزار باشد و از نقل و انتقال با مرکب سواریش به منزل آخرت که شکى در آن نیست انتقال پیدا کند. و شاید که سفر آخرت نزدیکتر از سوار شدن بر چهارپا در سفر حجّ باشد. بنا بر این باید در باره سفر آخرتش احتیاط لازم را داشته باشد. باید دانست که از این مثلهاى محسوس باید به وسایل نجات از سختیهاى بزرگ که عذاب خداى تعالى است‏ انتقال پیدا کنیم.

اما جامه احرام و خریدن و پوشیدن آن-
باید از پوشیدن لباس احرام به یاد کفن افتاد و شاید هم پوشیدن کفن نزدیکتر از پوشیدن لباس احرام باشد. بنا بر این از پوشیدن احرام باید به یاد پوشش انوار الهى بود که هیچ کس از عذاب خدا، جز با پوشش انوار الهى خلاصى ندارد. پس باید به اندازه توان در کسب انوار الهى کوشید.

امّا بیرون آمدن از شهر و دیار براى سفر- به هنگام خروج باید حضور ذهنى داشته باشد که از زن و فرزند جدا مى‏ شود و به سفرى غیر از سفرهاى دنیا و رو به خدا مى‏ رود و باید توجّه داشته باشد که نتیجه این سفر این است که به پیشگاه پادشاه پادشاهان و بزرگ بزرگان و در زمره زائرینى است که او را به طواف کعبه فرا خوانده‏ اند و او اجابت کرده است، و شوق آن چیزى را در سر دارد که مشتاق بود. و علایق را قطع کرده و از مردم جدا شده و روى به خانه خدا آورده است و امیدوار است که به وجه خداوند کریم نظر افکند. در دل باید امید وصول به پیشگاه خداوند و قبولى اعمالش را از باب تفضّل خداوند داشته باشد.
باید معتقد باشد که اگر پیش از رسیدن به طواف خانه بمیرد خدا را ملاقات کرده و بر او وارد شده است. چنان که خداوند مى‏ فرماید:« وَ مَنْ یُهاجِرْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یَجِدْ فِی الْأَرْضِ مُراغَماً کَثِیراً وَ سَعَهً وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ» باید از مشاهده گردنه‏ هایى که در راه وجود دارد گردنه‏ هاى آخرت را به یاد آورد. و از مشاهده درندگان و مارها، حشرات قبر را، و از ترس صحراها وحشت گور و تنهایى را به یاد آورد، همه این مشکلات انسان را به سوى خدا سوق داده و امر معاد را به انسان تذکّر مى‏ دهد.

امّا احرام و لبیک میقات-
حاجى باید متوجّه باشد که با لبیک گفتن نداى خداوند تعالى را اجابت کرده است ولى در این که اجابت او مورد قبول واقع مى‏ شود یا خیر باید بین خوف و رجا باشد و در عین حال امر خود را به خدا واگذار و بر او توکّل کند.
سفیان بن عیینه نقل کرده است که علىّ بن الحسین زین العابدین (ع) حجّ به جا آورد. هنگامى که احرام پوشید و بر مرکبش نشست، رنگش زرد شد و رعشه‏ اى بر بدنش افتاد و نتوانست لبّیک بگوید. از او سؤال شد آیا لبیک نمى‏ گویى فرمود مى‏ ترسم که خداوند بگوید لا لبیک و لا سعدیک. وقتى که لبیک گفت بیهوش شد و از مرکبش به زمین افتاد و همین وحشت و ترس بر حضرتش باقى بود تا حجّ را به پایان رساند.
خدا تو را بیامرزد. اکنون به این نفس پاکیزه بنگر که به دلیل استعداد دریافت انوار الهى، رائحه الهى و نفخات ربّانى او را فرا مى‏ گیرد و از هر چیزى بجز جلال و عظمت او فراموش مى‏کند. حاجى باید به هنگام اجابت نداى خداوند سبحان متذکّر اجابت نداى خداوند در نفخ صور و حشر خلق از قبور و ازدحامشان در عرصه قیامت باشد، در حالى که اجابت کنندگان نداى حقّ متعال در قیامت به مقرّبان و مغضوبان و مقبولان و مردودان و مردّدان تقسیم مى‏ شوند و در خوف و رجا قرار دارند و حجّاج در میقات نیز چنین‏ اند که نمى‏ دانند اتمام حج براى آنها ممکن خواهد بود یا نه.

امّا ورود حاجى به مکّه-
به هنگام ورود باید توجّه داشته باشد که به حرم امن خدا وارد مى‏شود و امیدوار باشد که با ورود به خانه حق از عذاب خدا در امان خواهد بود و هم بترسد که از اهل قرب نباشد، ولى امیدوارى او باید غالب باشد، زیرا لطف خداوند کریم عمیم است و شرف خانه او عظیم و حق زائر مورد توجّه و پناه بردن به خانه خداوند ضایع نمى‏شود، بخصوص در نزد اکرام‏ الاکرمین و ارحم الراحمین. و در دل متوجّه باشد که این حرم تصویرى از حرم حقیقى است، تا از شوق داخل شدن به این حرم و در امان بودن از عذاب، شوق ورود به حرم آخرت و مقام امن الهى ترقى کند. هر گاه نظر حاجى به کعبه بیفتد باید در دل عظمت خدا را درک کند و فکرش را به مشاهده محضر صاحب خانه در جوار فرشتگان مقرّب به پرواز در آورد و علاقه‏ مند شود که خداوند نظر در وجه کریم خود را به او روزى فرماید، چنان که رسیدن به خانه کعبه را به او روزى کرده است و از این که خداوند او را به این مرتبه رسانده است فراوان یاد خدا کند و شکرگزار او باشد. خلاصه آنچه از اعمال و افعال حجّ و منازل آن مى‏ بیند نمونه اعمال و احوال آخرت قرار داده و از آن غفلت نکند و آنها را دلیل بر مشاهده احوال آخرت بداند.

امّا طواف کعبه-
حاجى باید قلباً متوجه عظمت، خوف و خشیت، و محبّت خدا باشد و بداند که با این طواف شبیه فرشتگان مقرّبى است که بر اطراف عرش طواف مى‏ کنند و نباید چنین پندارى که هدف طواف مادّى و فیزیکى خانه است، بلکه دلت باید به ذکر صاحب خانه مشغول باشد تا آنجا که جز به یاد او کلام را آغاز نکنى و جز به یاد او ختم نکنى، چنان که طواف کعبه نیز چنین است و باید آگاه باشى که طواف مطلوب همان طواف قلبى با حضرت ربوبى است و خانه مثال در عالم شهادت براى حضور در عالم غیب است، چنان که انسان مادّى تصویرى آشکار براى انسان حقیقى است که با چشم دیده نمى‏ شود و در عالم غیب است و عالم دنیا براى کسى که در رحمت حق به رویش گشوده شود و عنایت الهى در پیمودن راه او را دستگیر و مددکار باشد نردبانى براى رفتن به عالم غیب است. اشاره الهى به این که بیت معمور در آسمان در مقابل کعبه قرار گرفته است براى بیان همین موازنه است و این که طواف فرشتگان بر بیت معمور مانند طواف انسانها بر کعبه است، توضیح این مطلب‏ است، ولى چون بیشتر مردم به این مرتبه از طواف نمى‏ رسند مأمورند که حسب امکان تشبّه به آن کنند تا مشمول این مضمون شوند که: «هر کس به قومى شباهت پیدا کند از آنها شمرده مى‏ شود».
در بسیارى از موارد تشبیه شدّت مى‏ یابد تا آنجا که در حکم مشبّه به قرار مى ‏گیرد و کسى که به این مرتبه از کمال و مقام دست یابد کسى خواهد بود که در حق او گفته شده «کعبه او را زیارت مى‏ کند و بر او طواف مى‏ نماید» و این معنى از بعضى اولیاء اللّه که داراى قدرت مکاشفه بوده ‏اند روایت شده است.

اما استلام حجر-
حاجى باید به هنگام استلام حجر توجّه داشته باشد که با خدا بیعت مى‏ کند تا از او فرمان برد و تصمیم قطعى داشته باشد که به این بیعت وفا کند و متوجّه این آیه شریفه باشد: «إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلى‏ نَفْسِهِ» و به همین دلیل پیامبر خدا (ص) فرموده است: «حجر الاسود دست خداست در زمین، مردم با او مصافحه مى‏ کنند چنان که با برادرانشان».
وقتى عمر حجر الاسود را بوسید و گفت من مى‏ دانم که تو سنگى هستى که سود و زیان ندارى و اگر ندیده بودم که رسول خدا تو را مى‏ بوسد تو را نمى‏ بوسیدم. على (ع) فرمود: ساکت باش اى عمر، حجر الاسود هم ضرر مى‏ زند و هم نفع مى‏ رساند، هنگامى که خداوند سبحان از بنى آدم پیمان بر خداوندى خود گرفت چنین فرمود: «وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ. این سنگ را مراقب آنها کرد تا برادرى امانتشان گواهى دهد و معناى گفته انسانها به هنگام استلام حجر که: امانتم را ادا و به پیمانم وفا کردم تا در نزد پروردگارت به این وفاى پیمان گواهى دهى همین است.

امّا آویختن به پرده کعبه و چسبیدن به آن-
حاجى باید با گرفتن پرده کعبه طالب قرب حق و محبّت الهى و شوق به ملاقات پروردگار باشد. و به منظور تبرّک یافتن و امید رهایى از آتش، پرده خانه را بگیرد، بلکه در دست زدن به هر جزئى از اجزاى خانه باید نیّتش این باشد که اصرار در طلب آمرزش و آسایش داشته و ذهنش را به سوى واحد حقیقى متوجه کند و رهایى از عذاب را بخواهد، مانند گناهکارى که دست به دامن کسى مى‏ زند که از فرمانش سرپیچى کرده است و براى عفو، تضرّع و زارى کرده و به گناه خود اعتراف دارد و معتقد است که پناهگاهى و اجابت کننده‏اى جز عفو و کرم او نیست و دامنش را جز با تحصیل بخشش رها نمى‏ کند و جز طاعت و فرمانبرى در آینده عمر کارى انجام نمى‏ دهد.

امّا سعى بین صفا و مروه در آستانه کعبه-
این مثال است براى رفت و آمد بنده خدا در اطراف خانه خدا به طور مکرّر تا خلوص در خدمت را اظهار کند و امیدوار باشد که او را به دیده رحمت بنگرد، مانند کسى که بر پادشاهى وارد شده است و خارج مى‏ شود در حالى که نمى‏ داند پادشاه در باره او چه قضاوتى دارد آیا او را مى‏ پذیرد یا ردّ مى‏ کند رفت و آمد به این امید است که اگر در مرتبه اوّل بر او رحمت نیاورده است بار دوّم او را ببخشد و متذکر این معنى باشد که رفت و آمد او بین صفا و مروه مانند بالا و پایین آمدن دو کفّه ترازو در صحنه قیامت است و مثلًا صفا را به منزله کفّه حسنات و مروه را به منزله کفّه سیئات در نظر بگیرد و این معنى را به یاد داشته باشد که بالا و پایین آمدن دو کفّه، نشانه رجحان و نقصان و مردّد بین عذاب و غفران است.

امّا وقوف در عرفات-
هنگامى که حاجى سر و صداى اجتماع و گوناگونى زبانشان را مى‏ بیند باید متوجه باشد که هر جمعیّتى در امور از پیشواى خود پیروى‏ مى‏ کنند و بر همین مبنا به مشعر و منى مى‏ روند و بر همین مبنا روش آنها را پیروى مى‏ کنند. از این مجموعه باید صحراى قیامت و اجتماع امّتها با پیامبران و پیشوایانشان و پیروى هر امّتى از پیامبرش و امید به شفاعت آنها را در نظر بگیرد که پیامبران آنها را در صحراى قیامت وارد مى‏ کنند که آیا مورد عفو واقع شوند یا نشوند.
چون حاجى این مطلب را به یاد آورد، لازم است قلبا به پیشگاه خداوند تضرّع و زارى کند تا او را در شمار رستگاران و آمرزیده شدگان محشور کند ولى امیدوارى او باید بیشتر باشد زیرا مکان، مکان شریفى است و بخشش از پیشگاه حضرت حق به واسطه نفوس کامل اوتاد زمین به همگان مى‏ رسد و جایگاه حجّ هیچ گاه از ابدال و اوتاد و جمعى از شایستگان و صاحبدلان خالى نیست. اجتماع و همّت آنها صرفا تضرّع و زارى در پیشگاه خداست و دستها را به پیشگاه خدا بلند کرده و گردنها به جانب حق کشیده و چشم به رحمت حق دوخته و گذشت و آمرزش را خواهانند و نباید این گمان باشد که خداوند سعى آنها را در طلب رحمت به یأس منجر مى‏ کند، از اجتماع امّتها در عرفات و حضور در کنار ابدال و اوتاد که از گوشه و کنار جهان اجتماع کرده‏ اند سرّ عظیم حجّ برایت ظاهر مى‏ شود. در نتیجه براى طلب نزول رحمت و استمرار آن هیچ راهى مهمتر از اجتماع امّت و همدلى آنها در یک سرزمین و در یک زمان نیست.

امّا رمى جمره-
حاجى باید از رمى جمره قصد اطاعت امر خدا و اظهار بندگى و عبودیّت کند و منظورش این باشد که به حضرت ابراهیم (ع) شباهت پیدا کند. هنگامى که در همین مکان ابلیس بر ابراهیم ظاهر شد تا در حج ابراهیم شبهه وارد کند و یا او را به معصیت خداى تعالى بفریبد ابراهیم (ع) او را با سنگ رمى کرد و از خود راند و امیدش را قطع نمود.اگر حاجى چنین پندارد که شیطان بر ابراهیم ظاهر شده است و بر او ظاهر نمى‏ شود باید بداند که این خود وسوسه شیطان است که بر قلب او القا کرده است تا چنین پندارى که رمى جمره فایده‏ اى ندارد و به بازى شبیه است و باید این وسوسه را با جدیّت از خود دور کند و با رمى جمره دماغ شیطان را به خاک بمالد. این عمل هر چند در ظاهر رمى عقبه«» با سنگ‏ریزه است ولى در حقیقت سنگ انداختن به صورت شیطان و شکستن پشت اوست. زیرا به خاک مالیدن دماغ ابلیس جز به امتثال امر خدا و بزرگ شمردن دستور حق متعال حاصل نمى‏ شود.

امّا قربانى-
حاجى باید بداند که غرض از قربانى تقرّب جستن به خداى تعالى و امتثال فرمان اوست و قربانى باید کامل و صحیح الاعضا باشد و بدین امید قربانى کند که خداوند با هر جزئى از قربانى جزئى از بدن او را از آتش آزاد فرماید. در لسان روایت نیز وعده شده است: «هر چه قربانى گرانتر و کاملتر باشد آزادى انسان از آتش بیشتر و کاملتر خواهد بود». و این شباهت دارد به تقرّب به دربار سلطان به این ترتیب که برایش گوسفندى قربانى کنى و ضیافتش را کامل بجا آورى. فایده قربانى یادآورى خداوند متعال است به هنگام نیّت ذبح با این اعتقاد که قربانى انسان را به خدا نزدیک مى‏ کند.
این بود آنچه از اسرار و اعمال باطنى حج که باید به آن اشاره مى‏ کردیم.
حال که به این اسرار توجه پیدا کردى به شرح متن باز مى ‏گردیم.

فرموده است: و فرض علیکم حجّ بیته
این جمله به وجوب حج بر مردم اشاره دارد و این که حج از ضروریّات دین است. امام (ع) بیت را به حرام توصیف کرده است زیرا بر مردم انجام چیزهایى‏ که از نظر شرع نهى شده است در آن مکان حرام است.

کلام امام (ع) که فرمود: الّذى جعله قبله للانام به این آیه شریفه استناد کرده است که:« فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَهً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ».
امام (ع) که فرمود «مانند شتران تشنه آب به کعبه وارد مى‏ شوند» ورود خلق را به کعبه به ورود شتران تشنه به آب تشبیه کرده است وجه شبهات این است که ورود مردم به خانه با حرص و شوق و ازدحام مانند ورود شتران تشنه بر آب است.
نظر دیگرى در وجه شباهت آن چیزى است که ما توضیح دادیم یعنى بى‏ اطلاعى مردم از اسرار حج و حکمت الهى که در اعمال حج منظور کرده است. چون عقل تنها چیزى است که انسان را از دیگر حیوانات ممتاز مى‏ کند و عقل از دریافت اسرار حج ناتوان است، ممکن است میان انسان و مرکب سواریش در وارد شدن به خانه و دیگر مناسک فرقى نباشد، امّا به نظر (شارح) این تشبیه دور و نادرست است.

فرموده است: و یألهون الیه ولوه الحمام
این سخن امام (ع) اشاره به این دارد که مردم هر سالى اشتیاق دارند که به مکّه بروند چنان که کبوتران ساکن حرم بدان مکان انس دارند. امام (ع) در جمله‏ هاى بیته الحرام، ورود الانعام، ولوه الحمام رعایت سجع را فرموده است.

فرموده است: جعله علامه لتواضعهم لعظمته و اذعانهم لعزّته.
این فراز اشاره به آن دارد که ما بیان کردیم و آن این که چون عقل قادر نیست اسرار این اعمال را دریابد به ناچار علّت انجام اعمال حج فقط امر خداوند متعال و قصد امتثال فرمان اوست از آن جهت که پیروى امر خدا واجب‏ است و این نهایت بندگى و فرمانبردارى را مى‏ رساند. پس آن که امر خدا را در اعمال حج اطاعت مى‏ کند بدون آن که فلسفه آن را بداند مخلصى است که بر او علامت مخلصان آشکار است و معتقدى است که تواضع او براى جلال و مرتبت پروردگار جهان روشن است. چون خداوند سبحان بر غیب و شهادت عالم است نمى‏ توان گفت که حج علامتى است که خداوند به احوال بندگان خود از طاعت و معصیت آگاه مى ‏شود. بنا بر این معناى جمله و عبارت به جدا شدن نفوس کامل یعنى کسانى که مطیع اوامر خدا هستند و خالصانه او را مى‏ پرستند از دیگر نفوس باز مى‏ گردد، زیرا این عبادت از گرامى‏ ترین چیزهایى است که نفس انسانى به وسیله آن استعداد مى‏ یابد و داراى کمال مى‏ شود که با آن استعداد و کمال از افراد نافرمان مشخص مى‏ شود. با توضیح فوق روشن مى‏ شود که انجام حج نشانه‏اى است که فرمانبرداران از نافرمانان جدا مى ‏شوند.

فرموده است: و اختار من خلقه سماعا…
این عبارت امام (ع) به حاجیانى اشاره دارد که در آیه شریفه آمده است: وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجالًا وَ عَلى‏ کُلِّ ضامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ.
در تاریخ آمده است ابراهیم (ع) چون از ساختن خانه کعبه فراغت یافت جبرائیل (ع) وارد شد و به ابراهیم (ع) امر کرد که به مردم اعلان حج کند.
ابراهیم (ع) فرمود پروردگارا صداى من به جایى نمى‏ رسد. خداوند به ابراهیم (ع) فرمود: اعلان حج با تو و رساندن پیام با ماست. حضرت ابراهیم (ع) بر بالاى مقام رفت. خداوند متعال مقام ابراهیم (ع) را چنان والا و اشرف قرار داد که به مثابه کوههاى بلند قرار گرفت و آن گاه به راست و چپ، شرق و غرب رو کرده و ندا در داد اى مردم بر شما حج خانه خدا واجب شده است پروردگارتان را اجابت‏ کنید. آنها که در صلب مردان و رحم زنان بودند اجابت کرده و گفتند لبیک اللّهم لبیک.

در عبارت فوق اشاره لطیفى است که ذیلًا بدان مى‏ پردازیم:

احتمال دارد منظور از این گفته ابراهیم (ع) که «صدایم نمى‏ رسد» اشاره به این باشد که وهم انسانى بعید مى ‏داند که هر کس این دعوت را بشنود آن را اجابت کرده و کوتاهى نکند و احتمال دارد که مقصود از قول خداى سبحان که: «رساندن آن ندا بر عهده من است»، اشاره به تأیید خداوند سبحان باشد که به ابراهیم (ع) وحى کرده است گسترش دعوت او و رساندن پیام حج به همه کسانى که از او تبعیّت مى‏ کنند. و احتمال دارد مقصود از قرار گرفتن مقام ابراهیم (ع) به بلندى کوه و به راست و چپ و شرق و غرب روآوردن و دعوت کردن اشاره به کوشش ابراهیم (ع) در رساندن دعوت و جذب و هدایت مردم به عبادت حجّ به اندازه امکان و استمداد از اولیاى خدا که تابع او هستند مى‏ باشد.
امّا پذیرفتن آنها که در صلب مردان و رحم زنان بوده‏ اند اشاره به این است که خداوند سبحان به قلم فضاى خود در لوح محفوظ اطاعت مردم و اجابت دعوت ابراهیم (ع) و انبیاى پس از آن را نوشته است و مقصود امام (ع) از شنوندگان همانها هستند که خداوند آنها را از میان مخلوقش انتخاب کرده است و آنها دعوت حق را براى رفتن به خانه او اجابت کرده‏ اند بعد از آن که آنان را براى حج قرنى بعد از قرنى و امّتى پس از امّتى آفرید.

فرموده است: و صدّقوا کلمته
این جمله اشاره به مطابقت افعال حاجیان با گفتار انبیا و سخن خدا و عدم مخالفت و تکذیب دستورات انبیا و خداست.

فرموده است: و وقفوا مواقف الانبیاء
اشاره به متابعت مردم از انبیا در مواقف حجّ است، ذکر انبیا در این جا ایجاد لطافتى در سرشت مردم است تا شوق به لقاى خدا یافته و به فرشتگان و انبیا شبهات پیدا کنند.

فرموده است: و تشبّهوا بملائکته المطیفین بعرشه
اشاره است به آنچه که ما ذکر کردیم و آن این که بیت معمور در مقابل خانه کعبه در آسمان است و طواف کعبه به وسیله مردم شبیه طواف فرشتگان است به بیت معمور و عرش، به این دلیل حاجیان در طواف به فرشتگان شباهت پیدا مى‏ کنند و در نتیجه هر کس که در این طواف عنایت خدا شامل حالش شود از طواف کنندگان عرش و بیت معمور محسوب مى‏ شود.

فرموده است: و یحرزون الارباح فى متجر عبادته و یتبادرون عند موعد مغفرته.
امام (ع) در این عبارت عبادت را به سرمایه‏اى که با آن تجارت مى‏ شود تشبیه کرده است. بنا بر این تاجر در این جا نفس و سرمایه عقل است و اقسام تصرّفاتى که عقل انجام مى‏ دهد حرکات و سکنات حسّى و عقلى است که از طریق اوامر عقلى و شرعى خواسته شده است.
سودها عبارت است از ثواب خدا و آنچه که در بهشت نعیم براى نیکوکاران آماده کرده است. براى بنده حق زشت است که تصرّف او در خدمت آقایش تجارتى باشد که از آن صرفاً کسب سود مادّى باشد و بهترین نوع کار بنده این است که خداوند او را اهل عبادت ببیند که همه خواستهاى مادى خود را در خدمت او از درجه اعتبار ساقط و همه اعمال خود را خالص گردانیده است. این که امام (ع) کلمه سود را در این عبارت مطرح کرده است برداشت زیبایى است، زیرا مردم سود را خوب مى‏ فهمند و در حرکاتشان به آن میل مى‏کنند. ذکر این عبارت براى این است که عبادت حاجیان را از روى اشتیاق نشان دهد.

فرموده است: و جعله للاسلام علما…
منظور از اسلام، اسلام حقیقى است که مردم با آن هدایت مى‏یابند، آن چنان که سپاهیان به وسیله پرچم برافراشته به مقصدشان راهنمایى مى‏ شوند.

فرموده است: فرض علیکم حجّه…
این عبارت تأکیدى است براى گفتار قبل امام و یادآورى خطابى است که سبب و علّت حج مى‏ باشد و آن گفته حق تعالى‏ست: فِیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ مَقامُ إِبْراهِیمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً.

ترجمه‏ شرح‏ نهج‏ البلاغه(ابن ‏میثم)، ج ۱ ، صفحه ‏ ۴۴۸-۴۷۱

بازدیدها: ۴۹

نهج البلاغه موضوعی حج

بخش چهارم : حج

۶۲۳٫ مهم ترین وسیله قرب
اءن اءفضل ما توسل به المتوسلون اءلى الله … حج البیت و اعتماره فاءنهما ینفیان الفقر و یرحضان الذنب
بهترین وسیله تقرب به خدا، حج و عمره خانه خداست . این دو فقر را مى زدایند و گناهان را مى شویند. (۶۱۷)

۶۲۴٫ خدا را خدا را! در خانه خدا
فیما اءوصى عند وفاته -: و الله الله فى بیت ربکم لا تخلوه ما بقیتم ، فانه اءن ترک لم تناظروا
در وصیت خود به هنگام وفات فرمود: خدا را! خدا را! در حق خانه پروردگارتان تا زنده اید آن را وامگذارید که اگر رها شود، از عذاب مهلت داده نخواهید شد. (۶۱۸)

۶۲۵٫ حرم امن الهى
الکعبه جعله سبحانه و تعالى للاسلام علما، و للعائذین حرما، فرض ‍ حقه ، و اءوجب حجه ، و کتب علیکم و فادته فقال سبحانه : و لله على الناس ‍ حج البیت من استطاع الیه سبیلا، و من کفر فاءن الله غنى عن العالمین
خداوند سبحان کعبه را نشانى براى اسلام و حرم امنى براى پناه آورندگان به آن قرار داد. حج و اداى حق آن را واجب گرداند و همه را به زیارت آن فراخواند و فرمود: بر هر کسى که بتواند، زیارت (کعبه واجب ) است و آن کس که کفر ورزد، خداوند از همه جهانیان بى نیاز است . (۶۱۹)

۶۲۶٫ فلسفه حج
فرض الله … الحج تقربه للدین .
خداوند حج را براى نزدیکى مسلمانان به یکدیگر به نفع تقویت دین واجب کرده است . (۶۲۰)

۶۲۷٫ توجه به خانه خدا
فرض علیکم حج بیته الحرام ، الذى جعله قبله للانام ، یر دونه ورود الانعام ، و یاءلهون اءلیه ولوه الحمام . و جعله سبحانه علامه لتواضعهم لعظمته ، و اذعانهم لغزته
خداوند زیارت بیت الحرام خود را که قبله مردمانش کرده بر شما واجب گردانید آنان همانند چارپایان (که بر آب وارد شوند) به آن جا وارد مى شوند و همچون کبوتران (که به آشیانه خود باز مى گردند) مشتاقانه به آن جا روى مى آورند.
خداوند آن را نشانه اى براى فروتنى مردمان در برابر عظمت خویش و اعترافشان به قدرت و عزت خویش قرار داد. (۶۲۱)

۶۲۸٫ جهاد ناتوانان
الحج جهاد کلى ضعیف .
حج کردم جهاد هر ناتوانى است . (۶۲۲)



۶۱۷- خطبه ۱۱۰٫
۶۱۸- نامه ۴۷٫
۶۱۹- خطبه ۱٫
۶۲۰- حکمت ۲۵۲٫
۶۲۱- حکمت ۱۳۶٫
۶۲۲- حکمت ۱۳۶٫

نهج البلاغه موضوعی//عباس عزیزی

بازدیدها: ۲۸