خطبه ها خطبه شماره 165 منهاج ‏الولاية في ‏شرح‏ نهج‏ البلاغة به قلم ملا عبدالباقی صوفی تبریزی (تحقیق وتصحیح حبیب الله عظیمی)

خطبه ۱65 صبحی صالح

و من خطبه له ع یَذْکُرُ فِیها عَجِیبَ خِلْقَهِ الطاوُوسِ: 

ابْتَدَعَهُمْ خَلْقا عَجِیبا مِنْ حَیَوانٍ وَ مَواتٍ، وَساکِنٍ وَذِی حَرَکاتٍ، وَ اءَقامَ مِنْ شَواهِدِ الْبَیِّناتِ عَلَى لَطِیفِ صَنْعَتِهِ وَ عَظِیمِ قُدْرَتِهِ، مَاانْقادَتْ لَهُ الْعُقُولُ مُعْتَرِفَهً بِهِ وَ مَسَلِّمَهً لَهُ، وَنَعَقَتْ فِی اءَسْماعِنا دَلائِلُهُ عَلَى وَحْدانِیَّتِهِ، وَ ما ذَرَاءَ مِنْ مُخْتَلِفِ صُوَرِ الْاءَطْیَارِ الَّتِی اءَسْکَنَها اءَخادِیدَ الْاءَرْضِ وَ خُرُوقَ فِجاجِها وَرَواسِیَ اءَعْلامِها، مِنْ ذَواتِ اءَجْنِحَهٍ مُخْتَلِفَهٍ، وَ هَیْئاتٍ مُتَبایِنَهٍ، مُصَرَّفَهٍ فِی زِمامِ التَّسْخِیرِ، وَ مُرَفْرِفَهٍ بِاءَجْنِحَتِها فِی مَخارِقِ الْجَوِّ الْمُنْفَسِحِ وَالْفَضاءِ الْمُنْفَرِجِ، کَوَّنَها بَعْدَ إِذْ لَمْ تَکُنْ فِی عَجَائِبِ صُوَرٍ ظاهِرَهٍ، وَرَکَّبَها فِی حِقاقِ مَفاصِلَ مُحْتَجِبَهٍ، وَمَنَعَ بَعْضَها بِعَبالَهِ خَلْقِهِ اءَنْ یَسْمُوَ فِی الْهَوَاءِ خُفُوفا، وَ جَعَلَهُ یَدِفُّ دَفِیفا، وَ نَسَقَها عَلَى اخْتِلافِها فِی الْاءَصابِیغِ بِلَطِیفِ قُدْرَتِهِ، وَدَقِیقِ صَنْعَتِهِ.

فَمِنْهَا مَغْمُوسٌ فِی قالَبِ لَوْنٍ لا یَشُوبُهُ غَیْرُ لَوْنِ ما غُمِسَ فِیهِ، وَ مِنْها مَغْمُوسٌ فِی لَوْنِ صِبْغٍ قَدْ طُوِّقَ بِخِلاَفِ مَا صُبِغَ بِهِ، وَ مِنْ اءَعْجَبِها خَلْقا الطَّاوُسُ الَّذِی اءَقامَهُ فِی اءَحْکَمِ تَعْدِیلٍ، وَ نَضَّدَ اءَلْوَانَهُ فِی اءَحْسَنِ تَنْضِیدٍ، بِجَنَاحٍ اءَشْرَجَ قَصَبَهُ، وَ ذَنَبٍ اءَطالَ مَسْحَبَهُ، إِذا دَرَجَ إِلَى الْاءُنْثَى نَشَرَهُ مِنْ طَیِّهِ وَسَما بِهِ مُظِلاًّ عَلَى رَاءْسِهِ، کَاءَنَّهُ قِلْعُ دارِیِّ عَنَجَهُ نُوتِیُّهُ، یَخْتالُ بِاءَلْوانِهِ، وَ یَمِیسُ بِزَیَفانِهِ، یُفْضِی کَإِفْضَاءِ الدِّیَکَهِ، وَ یَؤُرُّ بِمَلاقِحِهِ اءَرَّ الْفُحُولِ الْمُغْتَلِمَهِ لِلضِّرَابِ!

اءُحِیلُکَ مِنْ ذَلِکَ عَلَى مُعایَنَهٍ، لا کَمَنْ یُحِیلُ عَلَى ضَعِیفٍ إِسْنَادُهُ، وَ لَوْ کَانَ کَزُعْمِ مَنْ یَزْعُمُ اءَنَّهُ یُلْقِحُ بِدَمْعَهٍ تَنْسِجُها مَدَامِعُهُ، فَتَقِفُ فِی ضَفَّتَیْ جُفُونِهِ، وَ اءَنَّ اءُنْثاهُ تَطْعَمُ ذلِکَ ثُمَّ تَبِیضُ لا مِنْ لِقاحِ فَحْلٍ سِوَى الدَّمْعِ الْمُنْبَجِسِ، لَما کانَ ذلِکَ بِاءَعْجَبَ مِنْ مُطاعَمَهِ الْغُرابِ.

تَخالُ قَصَبَهُ مَدارِیَ مِنْ فِضَّهٍ، وَ ما اءُنْبِتَ عَلَیْها مِنْ عَجِیبِ داراتِهِ وَ شُمُوسِهِ خَالِصَ الْعِقْیَانِ وَ فِلَذَ الزَّبَرْجَدِ، فَإِنْ شَبَّهْتَهُ بِما اءَنْبَتَتِ الْاءَرْضُ قُلْتَ: جَنِىُّ جُنِیَ مِنْ زَهْرَهِ کُلِّ رَبِیعٍ، وَ إِنْ ضاهَیْتَهُ بِالْمَلابِسِ فَهُوَ کَمَوْشِیِّ الْحُلَلِ، اءَوْمُونِقِ عَصْبِ الْیَمَنِ، وَ إِنْ شاکَلْتَهُ بِالْحُلِیِّ فَهُوَ کَفُصُوصٍ ذاتِ اءَلْوَانٍ قَدْ نُطِّقَتْ بِاللُّجَیْنِ الْمُکَلَّلِ.
یَمْشِی مَشْیَ الْمَرِحِ الْمُخْتالِ، وَ یَتَصَفَّحُ ذَنَبَهُ وَ جَناحَیْهِ، فَیُقَهْقِهُ ضاحِکا لِجَمالِ سِرْبالِهِ، وَ اءَصابِیغِ وِشاحِهِ.

فَإِذا رَمى بِبَصَرِهِ إِلَى قَوائِمِهِ زَقا مُعْوِلاً بِصَوْتٍ یَکادُ یُبِینُ عَنِ اسْتِغَاثَتِهِ، وَ یَشْهَدُ بِصادِقِ تَوَجُّعِهِ، لِاءَنَّ قَوَائِمَهُ حُمْشٌ کَقَوائِمِ الدِّیَکَهِ الْخِلاسِیَّهِ، وَ قَدْ نَجَمَتْ مِنْ ظُنْبُوبِ ساقِهِ صِیصِیَهٌ خَفِیَّهٌ، وَلَهُ فِی مَوْضِعِ الْعُرْفِ قُنْزُعَهٌ خَضْرَاءُ مُوَشَّاهٌ، وَ مَخْرَجُ عَنُقِهِ کَالْإِبْرِیقِ، وَ مَغْرِزُها إِلى حَیْثُ بَطْنُهُ کَصِبْغِ الْوَسِمَهِ الْیَمانِیَّهِ، اءَوْ کَحَرِیرَهٍ مُلْبَسَهٍ مِرْآهً ذاتَ صِقالٍ، وَ کَاءَنَّهُ مُتَلَفِّعٌ بِمِعْجَرٍ اءَسْحَمَ إِلا اءَنَّهُ یُخَیَّلُ لِکَثْرَهِ مَائِهِ وَ شِدَّهِ بَرِیقِهِ اءَنَّ الْخُضْرَهَ النَّاضِرَهَ مُمْتَزِجَهٌ بِهِ، وَ مَعَ فَتْقِ سَمْعِهِ خَطُّ کَمُسْتَدَقِّ الْقَلَمِ فِی لَوْنِ الْاءُقْحُوَانِ، اءَبْیَضُ یَقَقٌ، فَهُوَ بِبَیَاضِهِ فِی سَوادِ ما هُنالِکَ یَأْتَلِقُ، وَ قَلَّ صِبْغٌ إِلا وَ قَدْ اءَخَذَ مِنْهُ بِقِسْطٍ، وَ عَلاهُ بِکَثْرَهِ صِقالِهِ وَ بَرِیقِهِ وَ بَصِیصِ دِیباجِهِ وَرَوْنَقِهِ، فَهُوَ کَالْاءَزاهِیرِ الْمَبْثُوثَهِ لَمْ تُرَبِّها اءَمْطارُ رَبِیعٍ وَ لا شُمُوسُ قَیْظٍ، وَ قَدْ یَنْحَسِرُ مِنْ رِیشِهِ، وَ یَعْرى مِنْ لِباسِهِ، فَیَسْقُطُ تَتْرَى ، وَ یَنْبُتُ تِبَاعا، فَیَنْحَتُّ مِنْ قَصَبِهِ انْحِتَاتَ اءَوْراقِ الْاءَغْصانِ، ثُمَّ یَتَلاحَقُ نامِیا حَتَّى یَعُودَ کَهَیْئَتِهِ قَبْلَ سُقُوطِهِ، لا یُخالِفُ سالِفَ اءَلْوانِهِ، وَ لا یَقَعُ لَوْنٌ فِی غَیْرِ مَکانِهِ.

وَ إِذا تَصَفَّحْتَ شَعْرَهً مِنْ شَعَراتِ قَصَبِهِ اءَرَتْکَ حُمْرَهً وَرْدِیَّهً، وَ تارَهً خُضْرَهً زَبَرْجَدِیَّهً، وَ اءَحْیَانا صُفْرَهً عَسْجَدِیَّهً.
وَ کَیْفَ تَصِلُ إِلى صِفَهِ هذا عَمائِقُ الْفِطَنِ، اءَوْ تَبْلُغُهُ قَرائِحُ الْعُقُولِ، اءَوْ تَسْتَنْظِمُ وَصْفَهُ اءَقْوَالُ الْواصِفِینَ، وَ اءَقَلُّ اءَجْزائِهِ قَدْ اءَعْجَزَ الْاءَوْهامَ اءَنْ تُدْرِکَهُ، وَالْاءَلْسِنَهَ اءَنْ تَصِفَهُ، فَسُبْحانَ الَّذِی بَهَرَ الْعُقُولَ عَنْ وَصْفِ خَلْقٍ جَلَّاهُ لِلْعُیُونِ فَاءَدْرَکَتْهُ مَحْدُودا مُکَوَّنا وَ مُؤَلَّفا مُلَوَّنا، وَ اءَعْجَزَ الْاءَلْسُنَ عَنْ تَلْخِیصِ صِفَتِهِ، وَ قَعَدَ بِها عَنْ تَاءْدِیَهِ نَعْتِهِ.
سُبْحَانَ مَنْ اءَدْمَجَ قَوَائِمَ الذَّرَّهِ وَالْهَمَجَهِ إ لى ما فَوْقَهُمَا مِنْ خَلْقِ الْحِیتانِ وَالْفِیَلَهِ، وَ وَاءَى عَلَى نَفْسِهِ اءَنْ لا یَضْطَرِبَ شَبَحٌ مِمَّا اءَوْلَجَ فِیهِ الرُّوحَ إِلا وَ جَعَلَ الْحِمامَ مَوْعِدَهُ وَالْفَنَاءَ غَایَتَهُ.

مِنْهَا فِی صِفَهِ الْجَنَّهِ:

فَلَوْ رَمَیْتَ بِبَصَرِ قَلْبِکَ نَحْوَ ما یُوصَفُ لَکَ مِنْهَا لَعَزَفَتْ نَفْسُکَ عَنْ بَدائِعِ ما اءُخْرِجَ إِلَى الدُّنْیَا مِنْ شَهَوَاتِها وَ لَذَّاتِها وَ زَخارِفِ مَناظِرِها، وَ لَذَهِلَتْ بِالْفِکْرِ فِی اصْطِفاقِ اءَشْجَارٍ غُیِّبَتْ عُرُوقُها فِی کُثْبانِ الْمِسْکِ عَلَى سَواحِلِ اءَنْهارِها، وَ فِی تَعْلِیقِ کَبائِسِ اللُّؤْلُؤِ الرَّطْبِ فِی عَسالِیجِها وَ اءَفْنانِها، وَ طُلُوعِ تِلْکَ الثِّمارِ مُخْتَلِفَهً فِی غُلُفِ اءَکْمامِها، تُجْنَى مِنْ غَیْرِ تَکَلُّفٍ، فَتَاءْتِی عَلَى مُنْیَهِ مُجْتَنِیهَا، وَ یُطافُ عَلَى نُزَّالِها فِی اءَفْنِیَهِ قُصُورِها بِالْاءَعْسالِ الْمُصَفَّقَهِ، وَالْخُمُورِ الْمُرَوَّقَهِ، قَوْمٌ لَمْ تَزَلِ الْکَرَامَهُ تَتَمادى بِهِمْ حَتَّى حَلُّوا دارَ الْقَرارِ، وَ اءَمِنُوا نُقْلَهَ الْاءَسْفَارِ.

فَلَوْ شَغَلْتَ قَلْبَکَ اءَیُّهَا الْمُسْتَمِعُ بِالْوُصُولِ إِلَى ما یَهْجُمُ عَلَیْکَ مِنْ تِلْکَ الْمَناظِرِ الْمُونِقَهِ لَزَهِقَتْ نَفْسُکَ شَوْقا إِلَیْهَا، وَ لَتَحَمَّلْتَ مِنْ مَجْلِسِی هَذا إِلَى مُجاوَرَهِ اءَهْلِ الْقُبُورِ اسْتِعْجَالا بِهَا، جَعَلَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ مِمَّنْ یَسْعَى بِقَلْبِهِ إِلى مَنازِلِ الْاءَبْرارِ بِرَحْمَتِهِ.

تَفْسیِرُ بَعْضِ ما فِی هذِهِ الْخَطبَهِ مِنَ الْغَرِیبِ:

قال السید الشریف رضی الله عنه :

قَولُهُ ع : (یَؤُرُ بِمَلاقِحِهِ) الارُ: کِنایَهُ عَنِ النُکاح یُقالُ: اءَرَّ الرَّجُلُ الْمَراءَهَ یَؤُرُها، إ ذا نَکحَها، وَ قَولهُ ع : (کَاءَنَّهُ قِلْعُ دارِی عَنَجَهُ نُوتِیُهُ الْقِلْعُ شِراعُ السَّفِینَهِ، وَ دارىٍُّّ مَنسُوبُ إ لى دارِینَ وَ هِىٍَّ بَلْدَهْ عَلَى الْبَحْرِ یُجْلَبُ مِنْهَا الطَّیبُ، وز عَنَجُه ، اءَی : عَطَفَهُ، یُقالُ: عَنَجْتُ النَاقَهَ کَنَصَرْتُ اءَعْنُجُها إ ذا عَطَفْتُها، وَ النُوتىٍُّّ: الْمَلاّحُ. وَ قَوْلُهُ ع : (ضَفَّتَىٍّْ جُفُونِهِ)، اءرادَ جانِبَْى جُفُونِهِ، وَ الضَّفَّتانِ: الْجانِبانِ. وَ قَولُهُ ع : وَ فِلَذَ الزَّبَرْجَدِ) الْفِلَذُ: جَمْعُ فِلْذَهٍ، وَ هِىٍَّ الْقِطْعَهُ، وَ الکَبائِسُ: جَمْعُ الْکِباسَهِ وَ هِىَ العِذْقُ، وَ الْعَسالِیجُ: الغُصُونُ، واحِدُها عُسْلُوجُ.

الباب الحادى عشر فی المعاد و أحوال الموت و القبر و أهوال الحشر و القیامه و دخول الجنّه و النار

من کتاب منهاج الولایه فی نهج البلاغه فی المعاد و أحوال الموت و القبر و أهوال الحشر و القیامه و دخول الجنّه و النار

خطبه 165

و من خطبة له-  عليه الصّلوة و السّلام و التّحيّة- :-  في صفة الجنّة-  «فلو رميت ببصر نحو قلبك نحو ما يوصف لك منها لعزفت نفسك عن بدائع ما اخرج إلى الدّنيا من شهواتها و لذّاتها، و زخارف مناظرها،» پس اگر بيندازى ديده دل خود را به جانب آنچه وصف كرده ‏اند از براى تو از اوصاف بهشت، هر آينه روى برتابد نفس تو از بدايع و نفايس آنچه اخراج كرده ‏اند به دنيا از شهوات و لذّات و منظرهاى آراسته آن.

«و لذهلت في الفكر في اصطفاق أشجار غيّبت عروقها في كثبان المسك على سواحل أنهارها،» و هر آينه ذاهل شود در فكر كردن، در به هم باز كوفتن درختهايى كه فرو رفته پنجه‏ هاى آن در تلهاى مشك بر كنار جويهاى آن.

«و في تعليق كبائس اللّؤلؤ الرّطب في عساليجها و أفنانها،» و در فكر در آويختن خوشه‏ هاى خرماى مرواريدتر در او، اغصان و شاخه‏ هاى درخت او.

عساليج جمع عسلوج بمعنى الغصن، و أفنان جمع فنن-  بالفتحتين-  بمعنى واحد.

«و طلوع تلك الثّمار مختلفة في غلف أكمامها،» و در شكوفه برآوردن آن ميوه ‏هاى گوناگون در غلافهاى او.

«تجنى من غير تكلّف فتأتى على منية مجتنيها،» چيده شود آن ميوه‏ ها بى ‏كلفتى، پس بيايد بر وفق آرزوى چيننده آن.

«و يطاف على نزّالها في أفنية قصورها بالأعسال المصفّقة، و الخمور المروّقة.»-  الفنا بالكسر: پيش در سراى، الأفنية-يعنى: و طوف كرده شوند بر نازلان آنجا در پيش در سراى ايشان، با عسلهاى صاف كرده و شرابهاى پالوده.

«قوم لم تزل الكرامة تتمادى بهم حتّى حلّوا دار القرار، و أمنوا نقلة الأسفار.» ايشان قومى‏ اند كه لا يزال كرامت از حقّ تعالى متمادى مى ‏شود به ايشان، تا فرود آمدند در جاى قرار، و ايمن شدند از نقل كردن و مشقّت اسفار.

المنّه للّه که ز پیکار رهیدیم
زین وادى خم در خم پر خار رهیدیم‏

زین جان پر از وهم و کژ اندیشه گذشتیم‏
زین چرخ پر از مکر جگر خوار رهیدیم‏

دکّان حریصان به دغل رخت همه برد
دکّان بشکستیم و از آن کار رهیدیم‏

بى اسب همه فارس و بى مى همه مستیم‏
از ساغر و از منّت خمّار رمیدیم‏

زان عیسى عشّاق و ز افسون مسیحش
از علّت و قاروره و بیمار رهیدیم‏

اى سال چه سالى تو که از طلعت خوبت‏
ز افسانه پار و غم پیرار رهیدیم‏

در عشق ز سه روزه و از چلّه گذشتیم
مذکور چو پیش آمد از اذکار رهیدیم‏

خاموش کزین عشق و ازین علم لدنیش‏
از مدرسه و کاغذ و تکرار رهیدیم‏

خاموش کزین کان و از این گنج الهى
از مکسبه و کیسه و بازار رهیدیم‏

هین ختم برین کن چو خورشید برآمد
از حارس و از دزد و شب تار رهیدیم‏

عطّار:

حیات لعب و لهو است آنچه دیدى
حیات طیّبه نامى شنیدى‏

تویى آن نطفه افتاده فارغ‏
که اندر خلد خواهى گشت بالغ‏

بلوغ اینجا و در عقیب است حورش
دلت اینجا و در فردوس نورش‏

«فلو شغلك قلبك أيّها المستمع بالوصول إلى ما يهجم عليك من تلك المناظرة المونقة، لزهقت نفسك شوقا إليها، و لتحمّلت من مجلسى هذا إلى مجاورة أهل القبور استعجالا بها.» پس اگر مشغول سازد تو را قلب تو اى مستمع، به رسيدن به آنچه هجوم كند بر تو از آن مناظره به عجب آورنده، هر آينه بيرون رود نفس تو از بدن از شوق به آن، و هر آينه رحلت كنيد از اين مجلس به مجاورت اهل قبور از تعجيل به موت.

«جعلنا اللّه و إيّاكم ممّن يسعى بقلبه إلى منازل الأبرار برحمته.» بگرداناد ما را خداى تعالى و شما را از آنان كه سعى كنند و بشتابند به دل سوى منازل نيكان، به بخشايش خويش

منهاج ‏الولایه فی‏ شرح ‏نهج‏ البلاغه، ج ۲ عبدالباقی صوفی تبریزی ‏ (تحقیق وتصیحیح حبیب الله عظیمی)صفحه ۱۰21-۱۰24

دیدگاه‌ها

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.