خطبه ۳۳ صبحی صالح
۳۳- و من خطبه له ( علیه السلام ) عند خروجه لقتال أهل البصره
و فیها حکمه مبعث الرسل،
ثم یذکر فضله و یذم الخارجین
قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبَّاسِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ دَخَلْتُ عَلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ( علیهالسلام )بِذِی قَارٍ وَ هُوَ یَخْصِفُ نَعْلَهُ
فَقَالَ لِی مَا قِیمَهُ هَذَا النَّعْلِ
فَقُلْتُ لَا قِیمَهَ لَهَا
فَقَالَ ( علیه السلام )وَ اللَّهِ لَهِیَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ إِمْرَتِکُمْ إِلَّا أَنْ أُقِیمَ حَقّاً أَوْ أَدْفَعَ بَاطِلًا
ثُمَّ خَرَجَ فَخَطَبَ النَّاسَ فَقَالَ
حکمه بعثه النبی
إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ مُحَمَّداً ( صلى الله علیه وآله )
وَ لَیْسَ أَحَدٌ مِنَ الْعَرَبِ یَقْرَأُ کِتَاباً
وَ لَا یَدَّعِی نُبُوَّهً
فَسَاقَ النَّاسَ حَتَّى بَوَّأَهُمْ مَحَلَّتَهُمْ
وَ بَلَّغَهُمْ مَنْجَاتَهُمْ
فَاسْتَقَامَتْ قَنَاتُهُمْ
وَ اطْمَأَنَّتْ صَفَاتُهُمْ
فضل علی
أَمَا وَ اللَّهِ إِنْ کُنْتُ لَفِی سَاقَتِهَا
حَتَّى تَوَلَّتْ بِحَذَافِیرِهَا
مَا عَجَزْتُ وَ لَا جَبُنْتُ
وَ إِنَّ مَسِیرِی هَذَا لِمِثْلِهَا
فَلَأَنْقُبَنَّ الْبَاطِلَ حَتَّى یَخْرُجَ الْحَقُّ مِنْ جَنْبِهِ
توبیخ الخارجین علیه
مَا لِی وَ لِقُرَیْشٍ
وَ اللَّهِ لَقَدْ قَاتَلْتُهُمْ کَافِرِینَ وَ لَأُقَاتِلَنَّهُمْ مَفْتُونِینَ
وَ إِنِّی لَصَاحِبُهُمْ بِالْأَمْسِ کَمَا أَنَا صَاحِبُهُمُ الْیَوْمَ
وَ اللَّهِ مَا تَنْقِمُ مِنَّا قُرَیْشٌ إِلَّا أَنَّ اللَّهَ اخْتَارَنَا عَلَیْهِمْ
فَأَدْخَلْنَاهُمْ فِی حَیِّزِنَا
فَکَانُوا کَمَا قَالَ الْأَوَّلُ
أَدَمْتَ لَعَمْرِی شُرْبَکَ الْمَحْضَ صَابِحاً
وَ أَکْلَکَ بِالزُّبْدِ الْمُقَشَّرَهَ الْبُجْرَا
وَ نَحْنُ وَهَبْنَاکَ الْعَلَاءَ وَ لَمْ تَکُنْ
عَلِیّاً وَ حُطْنَا حَوْلَکَ الْجُرْدَ وَ السُّمْرَا
شرح وترجمه میر حبیب الله خوئی ج۴
و من خطبه له علیه السّلام
عند خروجه لقتال اهل البصره و هى الثالثه و الثلاثون من المختار فی باب الخطب قال ابن عباس دخلت على أمیر المؤمنین علیه السّلام بذی قار و هو یخصف نعله فقال لی: ما قیمه هذا النعل فقلت: لا قیمه لها: فقال علیه السّلام: و اللّه لهی أحبّ إلیّ من إمرتکم إلّا أن أقیم حقّا أو ادفع باطلا ثمّ خرج فخطب النّاس فقال: إنّ اللّه سبحانه بعث محمّدا و لیس أحد من العرب یقرأ کتابا و لا یدّعی نبوّه، فساق النّاس حتّى بوّاهم محلّتهم، و بلّغهم منجاتهم، فاستقامت قناتهم، و اطمأنّت صفاتهم، أما و اللّه إن کنت لفی ساقتها حتّى تولّت بحذافیرها ما عجزت، و لا جبنت، و إنّ مسیری هذا لمثلها، و لأنقبنّ (و لأبقرّن خ) الباطل حتّى یخرج الحقّ من خاصرته (جنبه خ ل)، ما لی و لقریش و اللّه لقد قاتلتهم کافرین، و لاقاتلنّهممفتونین، و إنّی لصاحبهم بالأمس کما أنا صاحبهم الیوم.
اللغه
(ذو قار) موضع قرب البصره، و هو المکان الذی کان فیه الحرب بین العرب و الفرس و نصرت العرب على الفرس و فیه عین یشبه لون مائه القیر و (خصف النعل) خرزها و هی مؤنثه سماعیّه و (بواه) المکان أسکنه فیه و (المنجاه) موضع النّجاه و (القناه) الرّمح و هو إذا کانت معوجا لا یترتّب علیه الأثر و (الصّفاه) بفتح الصاد الحجر الصّلبه الضّخم لا ینبت و (السّاقه) جمع سائق کالحاکه و الحائک ثمّ استعملت للأخیر لأن السّائق إنّما یکون فی آخر الرّکب أو الجیش (تولّت) و فی نسخه الشّارح المعتزلی ولت بالواو و کلیهما بمعنى واحد أى أدبرت هاربا و (الحذافیر) جمع الحذ فار بکسر الحاء و هو الجانب و الشّریف و الجمع الکثیر یقال أخذه بحذافیره بأسره أو بجوانبه أو بأعالیه و (ضعف و جبن) بضمّ العین من باب کرم و (النّقب) الثّقب و فی بعض النسّخ بدل لأنقبنّ لأبقرنّ من البقر و هو الشّق.
الاعراب
جمله و لیس احد، اه حالیّه و ان کنت لفى ساقتها ان بالکسر مخفّفه من الثّقیله و اسمها محذوف، و اللام فی قوله لفى ساقتها عوض عن المحذوف على حدّ قوله سبحانه: «وَ إِنْ کانَتْ لَکَبِیرَهً» و قیل فصل باللّام بین ان المخفّفه و بین غیرها من أقسام ان.
و عن الکوفیّین أنّ إنّ المشدّده لا تخفّف و أنّ إن فی هذه الموارد بمعنى ما النّافیه، و اللّام بمعنى إلّا فاذا قلت: إن زید لمنطلق فمعناه ما زید إلّا منطلق و ردّ اوّلا بانّ وقوع اللّام بمعنى إلّا لم یثبت سماعا و لا قیاسا، و ثانیا بأنّ هذا ینافی اعمالها مع التّخفیف و قد حکى عن سیبویه إن عمروا لمنطلق بالنصب و قرء الحرمیان و أبو بکر:
«وَ إِنَّ کُلًّا لَمَّا لَیُوَفِّیَنَّهُمْ» و جمله ما عجزت حالیه، و لمثلها بکسر اللّام على ما فی أکثر النسخ أو بفتحها على أنّها للتّوکید على ما فی بعضها، و مالی و لقریش استفهام على سبیل إنکار معاندتهم له و جحودهم لفضله، و کافرین و مفتونین منصوبتان على الحال
المعنى
اعلم أنّ هذه الخطبه مسوقه لاظهار انّ غرضه من حرب أهل الجمل کان إقامه الحقّ و إزاحه الباطل و أنّ حربه معهم جارى مجرى حربه مع الکفار و أهل الجاهلیه فی زمن الرّسول صلّى اللّه علیه و آله و سلّم، و لذلک أشار أولا إلى بعثه الرّسول ثمّ رتّب علیها مقصوده فقال: (إنّ اللّه سبحانه بعث محمّدا) صلّى اللّه علیه و آله و سلّم (و لیس أحد من العرب) فی زمان بعثه (یقرأ کتابا و لا یدّعى نبوّه).
یحتمل أن یکون المراد بالعرب أقلّهم، فانّ أکثرهم لم یکن لهم یومئذ دین و لا کتاب کما مرّ تفصیلا فی الفصل السّادس عشر من فصول الخطبه الاولى عند شرح قوله علیه السّلام: و أهل الارض یومئذ ملل متفرّقه اه.
و امّا على إراده العموم کما هو ظاهر العباره فیمکن الجواب بانّ الکتاب الذى کان بأیدى الیهود و النّصارى حین بعثه لم یکن بالتّوراه و الانجیل المنزل من السماء، لمکان التّحریف و التّغییر الذی وقع فیهما کما یشهد به قوله تعالى: «وَ إِنَّ مِنْهُمْ«» لَفَرِیقاً یَلْوُونَ أَلْسِنَتَهُمْ بِالْکِتابِ لِتَحْسَبُوهُ مِنَ الْکِتابِ وَ ما هُوَ مِنَ الْکِتابِ وَ یَقُولُونَ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ ما هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ یَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْکَذِبَ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ».
قال أبو على الطبرسی فی مجمع البیان قیل: نزلت فی جماعه من أخبار الیهودکتبوا بأیدیهم ما لیس فی کتاب اللّه من بعث النّبیّ و غیره و أضافوه إلى کتاب اللّه، و قیل: نزلت فی الیهود و النّصارى حرّفوا التّوراه و الانجیل و ضربوا کتاب اللّه بعضه ببعض و الحقوا به ما لیس منه و أسقطوا منه الدّین الحنیف.
قال ابن عباس و کیف کان فالمقصود أنّ النّاس یوم بعث النبیّ کانوا أهل جاهلیه غافلین عن الکتاب و السنّه (فساق) صلوات اللّه و سلامه علیه و آله (النّاس حتى بوّاهم محلّتهم) یعنى أنّه ضرب النّاس بسیفه حتى أسکنهم منزلتهم و مرتبتهم التی خلقوا لاجلها (و بلغهم منجاتهم) التی لا خوف على من کان بها و لا سلامه للمنحرف عنها.
و المراد بهما هو الاسلام و الدّین و بذلک یحصل النّجاه من النّار و یتقى من غضب الجبار و یسکن دار القرار، و ذلک هو المراد من خلقه الانسان و به یحصل مزّیته على سایر أنواع الحیوان (فاستقامت به قناتهم) التی کانت معوّجه (و اطمأنّت صفاتهم) التی کانت متزلزله مضطربه.
قال الشّارح البحرانی: و المراد بالقناه القوّه و الغلبه و الدّوله التی حصلت لهم مجازا من باب اطلاق السبب على المسبب، فانّ الرّمح سبب للقوّه و الشدّه، و معنى إسناد الاستقامه إلیها انتظام قهرهم و دولتهم، و لفظ الصفات استعاره لحالهم التی کانوا علیها.
و وجه المشابهه أنّهم کانوا قبل الاسلام فی مواطنهم و على أحوالهم متزلزلین لا یقرّ بعضهم بعضا فی موطن و لا على حال بل کانوا أبدا فی النّهب و الغاره و الجلاء، فکانوا کالواقف على حجر أملس متزلزل مضطرب فاطمأنّت أحوالهم و سکنوا فی مواطنهم (أما و اللّه ان کنت لفی ساقتها) شبّه أمر الجاهلیه إمّا بعجاجه ثائره«» أو بکتیبه مقبله للحرب.
فقال إنّى طردتها فولّت بین یدی و لم أزل فی ساقتها أنا أطردها و هی تنفر أمامى (حتّى تولّت) هاربه (بحذافیرها) و لم یبق منها شیء (ما عجزت) من سوقها(و لا جبنت) من طردها (و أنّ مسیرى هذا لمثلها) أى لمثل تلک الحال التی کنت علیها معهم فی زمن الرّسول صلّى اللّه علیه و آله من سوق کتائبهم و طردها من غیر ضعف و لاجبن.
(و لأبقرّن الباطل حتّى یخرج الحقّ من خاصرته) شبّه الباطل بحیوان ابتلع جوهرا ثمنیا أعزّ منه قیمه فاحتیج إلى شقّ بطنه فی استخلاص ما ابتلع، و أراد بذلک تمیز الحقّ من الباطل و تشخیص الصلاح من الفساد (مالی و لقریش) یجحدون فضیلتی و یستحلّون محاربتی و ینقضون بیعتی (و اللّه لقد قاتلتهم کافرین) بالکفر و الجحود (و لاقاتلنّهم مفتونین) بالافتنان و البغى لیرجعوا من الباطل إلى الحقّ و یفیئوا إلیه.
روى فی الوسائل عن الحسن بن محمّد الطوسی فی مجالسه عن أبیه عن المفید معنعنا عن محمّد بن عمر بن على عن أبیه عن جدّه أنّ النّبیّ صلّى اللّه علیه و آله قال له: یا علیّ إنّ اللّه قد کتب على المؤمنین الجهاد فی الفتنه من بعدی کما کتب علیهم الجهاد مع المشرکین معی، فقلت: یا رسول اللّه و ما الفتنه التی کتب علینا فیها الجهاد قال: فتنه قوم یشهدون أن لا إله إلّا اللّه، و أنّى رسول اللّه، و هم مخالفون لسنّتی و طاعنون فی دینی، فقلت فعلى م نقاتلهم یا رسول اللّه و هم یشهدون أن لا اله إلّا اللّه و أنّک رسول اللّه فقال على إحداثهم فی دینهم و فراقهم لأمرى و استحلالهم دماء عترتی هذا.
قال الشّارح المعتزلی فی شرح قوله و لاقاتلهم مفتونین: أنّ الباغی على الامام مفتون فاسق، و هذا الکلام یؤکد قول أصحابنا أنّ أصحاب صفّین و الجمل لیسوا بکفّار خلافا للامامیّه.
و ردّ بأن المفتون من أصابه الفتنه و هی تطلق على الامتحان و الضّلال و الکفر و الاثم و الفضیحه و العذاب و غیر ذلک، و المراد بالمفتون ما یقابل الکافر الأصلی الذی لم یدخل فی الاسلام أصلا و لم یظهره إذ لا شک فی أنّ من حاربه علیه السّلام کافر لقوله صلّى اللّه علیه و آله و سلم حربک حربى و غیر ذلک من الأخبار و الادلّه.
أقول: المستفاد من کلام الشّارح أنّ الامامیه یقولون بکون البغاه کفارا کسایر الکفّار من المشرکین و منکری الرّساله و سایر ما ثبت ضروره من دین الاسلام و لیس کذلک و إلّا لحکموا بجواز سبى ذراریهم و تملّک نسائهم و أموالهم الغیر المنقوله کسایر الکفار من أهل الحرب مع أنّهم قد اجمعوا على عدم جواز شیء من ذلک.
کیف و لو کان بناؤهم على ذلک لم یفصلوا فی البغاه بین ذوى الفتنه کأصحاب الجمل و معاویه، و بین غیرهم کالخوارج حیث قالوا: فی الأوّلین باجهاز جریحهم و اتباع مدبرهم و قتل أسیرهم، و فی الآخرین بوجوب الاکتفاء بتفریقهم من غیر أن یتّبع لهم مدبر أو یقتل لهم أسیر أو یجهز على جریح، و لم یختلفوا أیضا فی قسمه أموالهم التی حواها العسکر، بل حکموا فی کل ذلک بحکم الکافر الحربی.
و ممّا ذکرنا ظهر ما فی کلام المورد أیضا مضافا إلى ما فیه من أنّه لو کان المراد بالمفتون فی کلامه علیه السّلام هو المرتدّ عن دین الاسلام على ما فهمه المورد لزم الحکم بعدم قبول توبه أکثر البغاه لو تابوا و بقسمه أموالهم و باعتداد زوجتهم عدّه الوفاه، لأنّ اکثر أهل البغى قد ولدوا على الفطره مع أنّه لم یحکم أحد بذلک.
و تحقیق الکلام فی المقام على ما یستفاد من کلام بعض علمائنا الأبرار و أخبار أئمتنا الاطهار سلام اللّه علیهم ما تعاقب اللّیل و النّهار هو: أنّ البغاه محکوم بکفرهم باطنا إلّا أنّه یعامل معهم فی هذا الزّمان المسمّى بزمان الهدنه معامله المسلم الحقیقی فیحکم بطهارتهم و جواز ملاقاتهم بالرّطوبه و بحلّ أکل ذبایحهم و حرمه أموالهم و صحه مناکحاتهم إلى غیر ذلک من أحکام الاسلام حتّى یظهر الدّوله الحقّه عجّل اللّه تعالى ظهورها فیجری علیهم حینئذ حکم الکفّار الحربیین.
و یشهد بذلک ما رواه فی الوسایل باسناده عن عبد اللّه بن سلیمان قال: قلت لأبی عبد اللّه علیه السّلام: إنّ النّاس یروون أنّ علیّا علیه السّلام قتل أهل البصره و ترک أموالهم فقال: إنّ دار الشرّک یحلّ ما فیها و انّ دار الاسلام لا یحلّ ما فیها فقال إنّ علیّا إنّما منّ علیهم کما منّ رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلّم على أهل مکّه و إنّما ترک علیّ علیه السّلام لأنّه کان یعلم انّه سیکون له شیعه و انّ دوله الباطل ستظهر علیهم، فأراد أن یقتدى به فی شیعته و قد رأیتم آثار ذلک هو ذا یسار فی النّاس بسیره علی و لو قتل علیّ علیه السّلام أهل البصره جمیعا و اتّخذ أموالهم لکان ذلک له حلالا لکنّه منّ علیهم لیمنّ على شیعته من بعده.
و عن اسحاق بن عمّار قال: قال أبو عبد اللّه علیه السّلام: مال النّاصب و کلّ شیء یملکه حلال إلّا امرأته، فانّ نکاح أهل الشرّک جایز، و ذلک أنّ رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله قال: لا تسبّوا أهل الشّرک فانّ لکل قوم نکاحا و لو لا أنا نخاف علیکم أن یقتل رجل منکم برجل منهم و رجل منکم خیر من ألف رجل منهم لأمرناکم بالقتل لهم و لکن ذلک إلى الامام.
و عن أبی بکر الحضرمی قال: سمعت أبا عبد اللّه علیه السّلام یقول: لسیره علیّ فی أهل البصره کانت خیرا لشیعته ممّا طلعت علیه الشّمس إنّه علم أنّ للقوم دوله فلو سباهم لسبیت شیعته، قلت: فأخبرنی عن القائم یسیر بسیرته قال: لا إنّ علیّا سار فیهم بالمنّ لما علم من دولتهم و إنّ القائم یسیر فیهم بخلاف تلک السّیره لأنّه لا دوله لهم.
و عن محمّد بن مسلم قال: سألت أبا جعفر علیه السّلام عن القائم إذا قام بأىّ سیره یسیر فی النّاس فقال: بسیره ما سار به رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله حتّى یظهر الاسلام، قلت و ما کانت سیره رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله قال: أبطل ما کان فی الجاهلیّه و استقبل النّاس بالعدل، و کذلک القائم إذا قام یبطل ما کان فی الهدنه ممّا کان فی أیدی النّاس و یستقبل بهم العدل.
و روى عن الدّعائم عن علیّ علیه السّلام أنّه سئل عن الذین قاتلهم من أهل القبله أ کافرون هم قال علیه السّلام: کفروا بالأحکام و کفروا بالنّعم لیس کفر المشرکین الذین دفعوا النبوّه و لم یقرّوا بالاسلام، و لو کانوا کذلک ما حلّت لنا مناکحهم و لا ذبایحهم و لا مواریثهم.
إلى غیر ذلک من النّصوص الدالّه على جریان حکم المسلمین على البغاهمن حیث البغی فی زمن الهدنه فضلا عمّا هو المعلوم من تتبّع کتب السّیر و التّواریخ من مخالطه الأئمه علیهم السّلام معهم و عدم التجنّب من أسآرهم و غیر ذلک من أحکام المسلمین و إن وجب قتالهم إذا ندب علیه الامام عموما او خصوصا أو ندب علیه المنصوب من قبله علیه السّلام لکن ذلک أعمّ من الکفر و یأتی تمام الکلام إنشاء اللّه تعالى فی شرح الکلام المأه و الخامسه و الخمسین.
نعم الخوارج منهم قد اتّخذوا بعد ذلک دینا و اعتقدوا اعتقادات صاروا بها کفّارا لا من حیث کونهم بغاه فافهم جیّدا و قوله علیه السّلام: (إنّى لصاحبهم بالأمس کما أنا صاحبهم الیوم) إشاره إلى عدم تغیّر حالته عن التی بها قاتلهم کافرین، و فیه تهدید لهم و تذکیر لشدّه بأسه و سطوته و شجاعته هذا.
و فی نسخه الشّارح المعتزلی بعد قوله صاحبهم الیوم: و اللّه ما تنقم منّا قریش إلّا أنّ اللّه اختارنا علیهم فأدخلناهم فی خیرنا فکانوا کما قال الأوّل:
ادمت لعمری شربک المحض صابحا
و اکلک بالزّبد المقشّره البجرا
و نحن وهبناک العلاء و لم تکن
علیا و حطنا حولک الجرد و السمرا
أقول: (المحض) اللبن الخالص، و (الصّابح) و الصّبوح ما صلب من اللّبن بالغداه و ما أصبح عندهم من شراب و (المقشّره) التّمره التی اخرج منها نواتها و (البجر) بالضّم الأمر العظیم و العجب و لعلّه هنا کنایه عن الکثره أو الحسن أو اللطافه، و یحتمل أن یکون مکان المفعول المطلق یقال بجر کفرح فهو بجر امتلأ بطنه من اللبن و لم یروّ، و تبجر النّبیذ ألحّ فی شربه و (الجرد) بالضّم جمع الأجرد و هو الفرس الذى دقت شعرته و قصرت و هو مدح و (السّمر) جمع الاسمر و هو الرّمح
تکمله
یأتی إنشاء اللّه روایه هذه الخطبه فی الکتاب بطریق آخر و هی الخطبه المأه و الثّالثه، و نوردها بطریق ثالث فی الشّرح ثمّه فانتظر.
تبصره
روى الشّارح المعتزلی عن أبی مخنف عن الکلبی عن أبی صالح عن زید بن علیّ عن ابن عباس قال: لما نزلنا مع علیّ علیه السّلام ذاقار قلت: یا أمیر المؤمنین ما أقلّ من یأتیک من أهل الکوفه فیما أظنّ فقال: و اللّه لیأتینی منهم ستّه ألف و خمسمائه و ستّون رجلا لا یزیدون و لا ینقصون قال ابن عبّاس فدخلنى و اللّه من ذلک شکّ شدید فی قوله و قلت فی نفسی و اللّه إن قدموا لأعدّنهم.
قال أبو مخنف فحدّث ابن اسحاق عن عمّه عبد الرّحمن بن یسار قال: نفر إلى علیّ إلى ذى قار من الکوفه فی البرّ و البحر ستّه ألف و خمسمائه و ستّون رجلا و أقام علیّ علیه السّلام بذى قار خمسه عشر یوما حتّى سمع صهیل الخیل و شجیج البغال حوله قال: فلما سار منقله قال ابن عباس، و اللّه لأعدّنهم فان کانوا کما قال و إلّا أتممتهم من غیرهم فانّ النّاس قد کانوا سمعوا قوله، قال: فعرضهم فو اللّه ما وجدتهم یزیدون رجلا و لا ینقصون رجلا فقلت: اللّه أکبر صدق اللّه و رسوله ثمّ سرنا.
الترجمه
از جمله خطب آن حضرتست که فرموده هنگام رفتن او بمحاربه أهل بصره گفت عبد اللّه بن عباس که داخل شدم بر امیر المؤمنین در منزل ذى قار و آن حضرت مى دوخت نعلین خود را پس گفت بمن که اى ابن عباس چیست قیمت این نعل من عرض کردم که قیمت ندارد و بچیزى نمى ارزد، فرمود بخدا سوگند که این نعل محبوبتر است به سوى من از اماره من در میان شما مگر این که اقامه نمایم حقى را یا بر طرف سازم باطلى را پس آن حضرت بیرون تشریف آورد پس خطبه خواند از براى مردم پس فرمود: بدرستى که خداوند تعالى مبعوث فرمود محمّد بن عبد اللّه صلوات اللّه و سلامه علیه را در حالتى که نبود هیچ احدى از عرب که کتاب بخواند و نه شخصى که دعوى نبوت نماید، پس راند حضرت رسالت مردم را تا این که ساکن فرمود ایشان را در منزل ایشان و رسانید ایشان را در محل رستگارى ایشان، پس راست شد نیزهاى ایشان و آرام گرفت سنک هموار ایشان.
مقصود انتظام دولت ایشانست و آسودگى بلاد ایشان بخدا سوگند بدرستى که بودم در میان مردمانى که رانندگان عساکر خصم بودند تا این که پشت برگرداند لشکر خصم و رو بر فرار نهادند تماما در حالتى که عاجز نشدم و ترسناک نگشتم، و بدرستى که این سیر و حرکت من بقتال اهل بصره هر آینه مثل آن حالت سابقه است که بودم بر آن از دلیرى و شجاعت.
پس هر آینه مى شکافم باطل را تا این که بیرون آید حق از شکم او چیست مرا و قریش را که بیعت مرا شکستند و فضیلت مرا انکار کردند بخدا سوگند که مقاتله کردم با ایشان در حالتى که کافر بودند، و مقاتله میکنم با ایشان در حالتى که مفتون هستند، و بدرستى که من مصاحب ایشان بودم دیروز، همچنان که مصاحب ایشانم امروز و تفاوت در حالت من نبوده
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی«میرزا حبیب الله خوئی»
بازدیدها: ۵۵
دیدگاه‌ها