دسته:380-400 حکمت شرح ابن ابي الحدید

حکمت ۳۹۷ صبحی صالح

۳۹۷-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )نِعْمَ الطِّیبُ الْمِسْکُ خَفِیفٌ مَحْمِلُهُ عَطِرٌ رِیحُهُ

حکمت ۳۹۹ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۹۹: نِعْمَ الطِّیبُ الْمِسْکُ خَفِیفٌ مَحْمِلُهُ عَطِرٌ رِیحُهُ

فصل فیما ورد فی الطیب من الآثار

کان النبی ص کثیر التطیب بالمسک-  و بغیره من أصناف الطیب- . و جاء الخبر الصحیح عنه حبب إلی من دنیاکم ثلاث-  الطیب و النساء و قره عینی فی الصلاه- . و قد رویت لفظه أمیر المؤمنین ع عنه مرفوعه-  و نحوها لا تردوا الطیب فإنه طیب الریح خفیف المحمل – . سرق أعرابی نافجه مسک-  فقیل له و من یغلل یأت بما غل یوم القیامه-  قال إذن أحملها طیبه الریح خفیفه المحمل- .

وفی الحدیث المرفوع أنه ع بایع قوما-  کان بید رجل منهم ردع خلوق-  فبایعه بأطراف أصابعه و قال-  خیر طیب الرجال ما ظهر ریحه و خفی لونه-  و خیر طیب النساء ما ظهر لونه و خفی ریحهو عنه ع فی صفه أهل الجنه و مجامرهم الألوه-  و هی العود الهندی- .

و روى سهل بن سعد عنه ع أن فی الجنه لمراغا من مسک-  مثل مراغ دوابکم هذه

و روی عنه ع أیضا فی صفه الکوثر جاله المسک أی جانبه-  و رضراضه التوم و حصباؤه اللؤلؤ

و قالت عائشه کأنی أنظر إلى وبیص المسک-  فی مفارق رسول الله ص و هو محرم

وکان ابن عمر یستجمر بعود غیر مطرى-  و یجعل معه الکافور و یقول-  هکذا رأیت رسول الله ص یصنع

و روى أنس بن مالک قال دخل علینا رسول الله ص فقال عندنا-  و الوقت صیف فعرق-  فجاءت أمی بقاروره فجعلت تسلت عرقه-  فاستیقظ و قال یا أم سلیم ما تصنعین-  قالت هذا عرقک نجعله فی طیبنا-  فإنه من أطیب الطیب-  و نرجو به برکه صبیاننا فقال أصبت- .و من کلام عمر-  لو کنت تاجرا ما اخترت غیر العطر-  إن فاتنی ربحه لم یفتنی ریحه- . ناول المتوکل أحمد بن أبی فنن فأره مسک-  فأنشده

لئن کان هذا طیبنا و هو طیب
لقد طیبته من یدیک الأنامل‏

قالوا سمیت الغالیه غالیه-  لأن عبد الله بن جعفر أهدى لمعاویه قاروره منها-  فسأله کم أنفق علیها فذکر مالا-  فقال هذه غالیه فسمیت غالیه- . شم مالک بن أسماء بن خارجه الفزاری-  من أخته هند بنت أسماء ریح غالیه-  و کانت تحت الحجاج-  فقال علمینی طیبک-  قالت لا أفعل أ ترید أن تعلمه‏ جواریک-  هو لک عندی ما أردته ثم ضحکت و قالت-  و الله ما تعلمته إلا من شعرک حیث قلت-

أطیب الطیب طیب أم أبان
فأر مسک بعنبر مسحوق‏

خلطته بعودها و ببان‏
فهو أحوى على الیدین شریق‏

و روى أبو قلابه قال-  کان ابن مسعود إذا خرج من بیته إلى المسجد-  عرف من فی الطریق أنه قد مر من طیب ریحه- . و روى الحسن بن زید عن أبیه-  قال رأیت ابن عباس حین أحرم-  و الغالیه على صلعته کأنها الرب- . أولم المتوکل فی طهر بنیه-  فلما کثر اللعب قال لیحیی بن أکثم-  انصرف أیها القاضی قال و لم-  قال لأنهم یریدون أن یخلطوا-  قال أحوج ما یکونون إلى قاض إذا خلطوا-  فاستظرفه و أمر أن تغلف لحیته ففعل-  فقال یحیى إنا لله ضاعت الغالیه-  کانت هذه تکفینی دهرا لو دفعت إلی-  فأمر له بزورق لطیف من ذهب-  مملوء من غالیه و درج بخور فأخذهما و انصرف- . و روى عکرمه-  أن ابن عباس کان یطلی جسده بالمسک-  فإذا مر بالطریق قال الناس-  أ مر ابن عباس أم المسک و قال أبو الضحى-  رأیت على رأس ابن الزبیر من المسک-  ما لو کان لی لکان رأس مالی- .

لما بنى عمر بن عبد العزیز على فاطمه بنت عبد الملک-  أسرج فی مسارجه تلک اللیله الغالیه-  إلى أن طلعت الشمس- . کانت لابن عمر بندقه من مسک-  یبوکها بین راحتیه فتفوح رائحتها- . کان عمر بن عبد العزیز فی إمارته المدینه-  یجعل المسک بین قدمیه و نعله-  فقال فیه الشاعر یمدحه-

له نعل لا تطبی الکلب ریحها
و إن وضعت فی مجلس القوم شمت‏

سمع عمر قول سحیم عبد بنی الحسحاس-

و هبت شمال آخر اللیل قره
و لا ثوب إلا درعها و ردائیا

فما زال بردی طیبا من ثیابها
مدى الحول حتى أنهج البرد بالیا

فقال له ویحک إنک مقتول-  فلم تمض علیه أیام حتى قتل- . قال الشعبی الرائحه الطیبه تزید فی العقل- . کان عبد الله بن زید یتخلق بالخلوق-  ثم یجلس فی المجلس- . و کانوا یستحبون إذا قاموا من اللیل-  أن یمسحوا مقادیم لحاهم بالطیب- . و اشترى تمیم الداری حله بثمانمائه درهم و هیأ طیبا-  فکان إذا قام من اللیل تطیب و لبس حلته-  و قام فی المحراب- . و قال أنس یا جمیله هیئی لنا طیبا أمسح به یدی-  فإن ابن أم ثابت إذا جاء قبل یدی-  یعنی ثابتا البنانی- . و قال سلم بن قتیبه-  لقد شممت من فلان رائحه-  أطیب من مشطه العروس الحسناء-  فی أنف العاشق الشبق- . و من کلام بعض الصالحین-  الفاسق رجس و لو تضمخ بالغالیه- . عرضت مدنیه لکثیر فقالت له أنت القائل-

فما روضه بالحزن طیبه الثرى
یمج الندى جثجاثها و عرارها

بأطیب من أردان عزه موهنا
و قد أوقدت بالمندل الرطب نارها

لو کانت هذه الصفه لزنجیه تجتلی الحله لطابت- هلا قلت کما قال سیدک إمرؤ القیس-

أ لم تریانی کلما جئت طارقا
وجدت بها طیبا و إن لم تطیب‏

و قال الزمخشری-  إن النوى المنقع بالمدینه ینتاب أشرافها-  المواضع التی یکون فیها التماسا لطیب ریحه-  و إذا وجدوا ریحه بالعراق هربوا منها لخبثها-  قال و من اختلف فی طرقات المدینه-  وجد رائحه طیبه و بنه عجیبه-  و لذلک سمیت طیبه-  و الزنجیه بها تجعل فی رأسها-  شیئا من بلح و ما لا قیمه له فتجد له خمره-  لا یعدلها بیت عروس من ذوات الأقدار- . قال و لو دخلت کل غالیه و عطر-  قصبه الأهواز و قصبه أنطاکیه-  لوجدتها قد تغیرت و فسدت فی مده یسیره- .

أراد الرشید المقام فی أنطاکیه-  فقال له شیخ منها إنها لیست من بلادک-  فإن الطیب الفاخر یتغیر فیها حتى لا ینتفع منه بشی‏ء-  و السلاح یصدأ فیها- . سیراف من بلاد فارس لها فغمه طیبه- . فأره المسک دویبه شبیهه بالخشف-  تکون فی ناحیه تبت تصاد لأجل سرتها-  فإذا صادها الصائد-  عصب سرتها بعصاب شدید و هی مدلاه-  فیجتمع فیها دمها ثم یذبحها-  و ما أکثر من یأکلها-  ثم یأخذ السره فیدفنها فی الشعر-  حتى یستحیل الدم المحتقن فیها مسکا ذکیا-  بعد أن کان لا یرام نتنا-  و قد یوجد فی البیوت جرذان سود-  یقال لها فأر المسک-  لیس عندها إلا رائحه لازمه لها- .

و ذکر شیخنا أبو عثمان الجاحظ قال-  سألت بعض أصحابنا المعتزله عن شأن المسک-  فقال لو لا أن رسول الله ص تطیب بالمسک-  لما تطیبت به لأنه دم-  فأما الزباد فلیس مما یقرب ثیابی-  فقلت له قد یرتضع الجدی من لبن خنزیره-  فلا یحرم لحمه لأن ذلک اللبن استحال لحما-  و خرج من تلک الطبیعه-  و عن تلک الصوره و عن ذلک الاسم-  و کذا لحم الجلاله-  فالمسک غیر الدم و الخل غیر الخمر-  و الجوهر لا یحرم لذاته و عینه-  و إنما یحرم للأعراض و العلل-  فلا تقزز منه عند ذکرک الدم فلیس به بأس- . قال الزمخشری و الزباده هره-  و یقال للزیلع و هم الذین یجتلبون الزباد-  یا زیلع الزباده ماتت فیغضب- . و قال ابن جزله الطبیب فی المنهاج-  الزباد طیب یؤخذ من حیوان کالسنور-  یقال إنه وسخ فی رحمها- .

و قال الزمخشری العنبر یأتی طفاوه على الماء-  لا یدری أحد معدنه-  یقذفه البحر إلى البر فلا یأکل منه شی‏ء إلا مات-  و لا ینقره طائر إلا بقی منقاره فیه-  و لا یقع علیه إلا نصلت أظفاره-  و البحریون و العطارون-  ربما وجدوا فیه المنقار و الظفر- . قال و البال و هو سمکه طولها خمسون ذراعا-  یؤکل منه الیسیر فیموت- . قال و سمعت ناسا من أهل مکه یقولون-  هو ضفع ثور فی بحر الهند-  و قیل هو من زبد بحر سرندیب-  و أجوده الأشهب ثم الأزرق و أدونه الأسود- .

و فی حدیث ابن عباس لیس فی العنبر زکاه-  إنما هو شی‏ء یدسره البحر أی یدفعه- .فأما صاحب المنهاج فی الطب فقال-  العنبر من عین فی البحر-  و یکون جماجم أکبرها وزنه ألف مثقال-  و الأسود أردأ أصنافه-  و کثیرا ما یوجد فی أجواف السمک التی تأکله و تموت-  و توجد فیه سهوکه- .

و قال فی المسک أنه سره دابه کالظبی-  له نابان أبیضان معقفان إلى الجانب الإنسی کقرنین- . جاء فی الحدیث المرفوع لا تمنعوا إماء الله مساجد الله-  و لیخرجن إذا خرجن ثفلات-  أی غیر متطیبات- .و فی الحدیث أیضا إذا شهدت إحداکن العشاء فلا تمس طیبا-  و المراد من ذلک ألا تهیج علیهن شهوه الرجال- .

قال الشاعر

و المسک بینا تراه ممتهنا
بفهر عطاره و ساحقه‏

حتى تراه فی عارضی ملک‏
أو موضع التاج من مفارقه‏

الصنوبری فی استهداء المسک-

المسک أشبه شی‏ء بالشباب فهب
بعض الشباب لبعض العصبه الشیب‏

یقال إن رجلا وجد قرطاسا فیه اسم الله تعالى-  فرفعه و کان عنده دینار-  فاشترى به مسکا فطیبه-  فرأى فی المنام قائلا یقول له-  کما طیبت اسمی لأطیبن ذکرک- . قال خالد بن صفوان لیزید بن المهلب-  ما رأیت صدا المغفر و لا عبق العنبر بأحد ألیق منه بک-  فقال حاجتک قال ابن أخ لی فی حبسک-  فقال یسبقک إلى المنزل- .

شاعر

کأن دخان الند ما بین جمره
بقایا ضباب فی ریاض شقیق‏

قالوا خیر العود المندلی-  و هو منسوب إلى مندل قریه من قرى الهند-  و أجوده أصلبه-  و امتحان رطبه أن ینطبع فیه نقش الخاتم-  و الیابس تفصح عنه النار-  و من خاصیه المندلی-  أن رائحته تثبت فی الثواب أسبوعا-  و أنه لا یقمل ما دامت فیه- . قال صاحب المنهاج العود عروق أشجار-  تقلع و تدفن فی الأرض حتى تتعفن-  منها الخشبیه و القشریه و یبقى العود الخالص-  و أجوده المندلی و یجلب من وسط بلاد الهند-  ثم العود الهندی-  و هو یفضل على المندلی بأنه لا یولد القمل-  و هو أعبق بالثیاب- . قال و أفضل العود أرسبه فی الماء و الطافی ردی‏ء- .

قال أبو العباس الأعمى-

لیت شعری من أین رائحه المسک
و ما إن أخال بالخیف أنسی‏

حین غابت بنو أمیه عنه‏
و البهالیل من بنی عبد شمس‏

خطباء على المنابر فرسان
على الخیل قاله غیر خرس‏

بحلوم مثل الجبال رزان‏
و وجوه مثل الدنانیر ملس‏

المسیب بن علس-

تبیت الملوک على عتبها
و شیبان إن غضبت تعتب‏

و کالشهد بالراح ألفاظهم‏
و أخلاقهم منهما أعذب‏

و کالمسک ترب مقاماتهم
و ترب قبورهم أطیب‏

أخذه العباس بن الأحنف فقال-

و أنت إذا ما وطئت التراب
کان ترابک للناس طیبا

و هجا بعض الشعراء العمال فی أیام عمر- و وقع علیهم فقال فی بعض شعره-

نئوب إذا آبوا و نغزو إذا غزوا
فأنى لهم وفر و لسنا ذوی وفر

إذا التاجر الداری جاء بفأره
من المسک راحت فی مفارقهم تجری‏

  فقبض عمر على العمال و صادرهم- . قالوا فی الکافور-  إنه ماء فی شجر مکفور فیه یغرزونه بالحدید-  فإذا خرج إلى ظاهر ذلک الشجر-  ضربه الهواء فانعقد کالصموغ الجامده على الأشجار- . و قال صاحب المنهاج-  هو أصناف منها الفنصوری و الرباحی-  و الأزاد و الإسفرک الأزرق-  و هو المختط بخشبه-  و قیل إن شجرته عظیمه تظلل أکثر من مائه فارس-  و هی بحریه و خشب الکافور أبیض إلى الحمره خفیف-  و الرباحی یوجد فی بدن شجرته قطع کالثلج-  فإذا شققت الشجره تناثر منها الکافور الند هو الغالیه-  و هو العود المطری بالمسک و العنبر و دهن البان-  و من الناس من لا یضیف إلیه دهن البان-  و یجعل عوضه الکافور-  و منهم من لا یضیف إلیه الکافور أیضا-  و من الناس من یرکب الغالیه-  من المسک و العنبر و الکافور و دهن النیلوفر- .

قال الأصمعی قلت لأبی المهدیه الأعرابی-  کیف تقول لیس الطیب إلا المسک-  فلم یحفل الأعرابی و ذهب إلى مذهب آخر-  فقال فأین أنت عن العنبر-  فقلت کیف تقول لیس الطیب إلا المسک و العنبر-  قال فأین أنت عن البان-  قلت فکیف‏ تقول لیس الطیب إلا المسک و العنبر و البان-  قال فأین أنت عن ادهان بحجر یعنی الیمامه-  قلت فکیف تقول لیس الطیب-  إلا المسک و العنبر و البان و ادهان بحجر-  قال فأین أنت عن فأره الإبل صادره-  فرأیت أنی قد أکثرت علیه فترکته-  قال و فأره الإبل ریحها حین تصدر عن الماء-  و قد أکلت العشب الطیب- .

و فی فأره الإبل یقول الشاعر-

کأن فأره مسک فی مباءتها
إذا بدا من ضیاء الصبح تنتشر

کان لأبی أیوب المرزبانی وزیر المنصور دهن طیب-  یدهن به إذا رکب إلى المنصور-  فلما رأى الناس غلبته على المنصور-  و طاعته له فیما یریده-  حتى إنه ربما کان یستحضره لیوقع به-  فإذا رآه تبسم إلیه و طابت نفسه-  قالوا دهن أبی أیوب من عمل السحره-  و ضربوا به المثل-  فقالوا لمن یغلب على الإنسان معه دهن أبی أیوب- . أعرابی فیها مدر کف و مشم أنف- . و قال عیینه بن أسماء بن خارجه الفزاری-

لو کنت أحمل خمرا حین زرتکم
لم ینکر الکلب أنی صاحب الدار

لکن أتیت و ریح المسک یقدمنی‏
و العنبر الورد مشبوبا على النار

فأنکر الکلب ریحی حین خالطنی
و کان یألف ریح الزق و القار

قال الأصمعی- ذکر لأبی أیوب هؤلاء الذین یتقشفون- فقال ما علمت أن القذر و الذفر من الدین- . ریح الکلب مثل فی النتن- قال الشاعر

ریحها ریح کلاب
هارشت فی یوم طل‏

و قال آخر

یزداد لؤما على المدیح کما
یزداد نتن الکلاب فی المطر

و قالت امرأه إمرئ القیس له- و کان مفرکا عند النساء- إذا عرقت عرقت بریح کلب- قال صدقت إن أهلی أرضعونی مره بلبن کلبه- . قال سلمه بن عیاش یقول لجعفر بن سلیمان-

فما شم أنفی ریح کف رأیتها
من الناس إلا ریح کفک أطیب‏

فأمر له بألف دینار-  و مائه مثقال من المسک و مائه مثقال من العنبر- .

وجه عمر إلى ملک الروم بریدا-  فاشترت أم کلثوم امرأه عمر طیبا بدنانیر-  و جعلته فی قارورتین و أهدتهما إلى امرأه ملک الروم-  فرجع البرید إلیها و معه مل‏ء القارورتین جواهر-  فدخل علیها عمر و قد صبت الجواهر فی حجرها-  فقال من أین لک هذا فأخبرته-  فقبض علیه و قال هذا للمسلمین-  قالت کیف و هو عوض هدیتی-  قال بینی و بینک أبوک-  فقال علی ع لک منه بقیمه دینارک-  و الباقی للمسلمین جمله لأن برید المسلمین حمله- .

قیل لخدیجه بنت الرشید-  رسل العباس بن محمد على الباب-  معهم زنبیل یحمله رجلان-  فقالت تراه بعث إلی باقلاء-  فکشف الزنبیل عن جره مملوءه غالیه-  فیها مسحاه من ذهب و إذا برقعه-  هذه جره أصیبت هی و أختها فی خزائن بنی أمیه-  فأما أختها فغلب علیها الخلفاء-  و أما هذه فلم أر أحدا أحق بها منک

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

 

حکمت (۳۹۹)

نعم الطیب المسک، خفیف محمله، عطر ریحه.

«مشک چه نیکو عطرى است، حمل آن آسان و رایحه‏ اش سخت معطر و دل انگیز است.»

ابن ابى الحدید به جاى شرح این سخن، فصلى در اخبار و احادیث وارد شده در فضیلت مشک و بوى خوش در یازده صفحه آورده است که به ترجمه برخى از آن بسنده مى‏ شود. پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم فراوان مشک و دیگر انواع عطر را به کار مى ‏برد و در خبر صحیح از آن حضرت نقل شده است که فرموده است: سه چیز از دنیاى شما براى من دوست داشتنى است. بوى خوش، زنان و نماز و روشنى چشم من در نماز است.» همین سخن امیر المؤمنین هم به صورت مرفوع و نظیر آن به این گونه از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم نقل شده که فرموده است: «مشک را هرگز رد مکنید که سبک‏بار و بسیار خوشبو است.»

در حدیث مرفوع دیگرى آمده است که پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم سرگرم بیعت گرفتن از قومى بود که در کف دست یکى از ایشان نشانه مشک آمیخته با زعفران دید. با سرانگشتان خود با او بیعت کرد و فرمود: «بهترین عطر براى مردان عطرى است که بویش آشکار و رنگش پوشیده باشد و بهترین عطر براى زنان عطرى است که رنگش آشکار و بویش اندک و پوشیده باشد.» انس بن مالک گوید: روزى پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم به خانه ما آمد و خواب قیلوله فرمود.

تابستان و هوا گرم بود و پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم عرق کرد. ماردم شیشه‏ اى آورد و همان‏گونه که پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم خواب بود عرق آن حضرت را در شیشه جمع مى‏ کرد، پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم بیدار شد و فرمود: ام سلیم چه مى‏ کنى گفت: عرق بدن شما را که از خوشبوترین عطرها خوشبوتر است با عطر خود مى ‏آمیزیم و با آن به قصد تبرک، فرزندان و کودکان خود را معطر مى‏ سازیم. فرمود: نیکو کردى.

گویند: سبب آنکه به مشک غالیه مى‏ گویند، این است که عبد الله بن جعفر به معاویه شیشه ‏اى مشک اهدا کرد. معاویه پرسید: براى فراهم کردن چنین مشکى چه قدر هزینه کرده است، عبد الله مبلغى را گفت. معاویه گفت: این سخت گران-  غالیه-  است، و از آن هنگام به غالیه معروف شد.

ابو قلابه روایت مى ‏کند که عبد الله بن مسعود هرگاه از خانه خود به مسجد مى‏رفته است، همه رهگذران از بوى خوشى که میان راه احساس مى ‏کردند، مى‏ فهمیدند که از آن راه گذشته است.

تمیم دارى، حله ‏اى را به هشتصد درم خریده بود، مشکى گرانبها هم فراهم آورده بود. چون شبها براى نماز شب برمى ‏خاست آن حله را مى ‏پوشید و از آن مشک به خود مى‏ مالید.

هارون الرشید مى‏ خواست در انطاکیه بماند، پیرمردى از مردم آن شهر گفت: این جا براى تو مناسب نیست که مشک گرانبها در این شهر فاسد مى ‏شود و نمى ‏توان از آن بهره برد، شمشیر و سلاح هم در آن زنگ مى ‏زند.

و در حدیث مرفوع آمده است: «کنیزکان خدا-  بانوان-  را از آمدن به مساجد خدا منع مکنید و البته باید بدون استعمال بوى خوش به مسجد آیند.» گویند: مردى کاغذى پیدا کرد که بر آن نام خدا نوشته شده بود، آن را برداشت و با درهمى که داشت عطر خرید و آن کاغذ را معطر ساخت. در خواب دید سروشى‏ مى‏ گوید: همان گونه که نام مرا عطرآگین ساختى، یاد تو را عطر آگین مى‏ سازم.

ابن ابى الحدید سپس مطلبى درباره مشک و عنبر و عود و کافور و چگونگى به دست آمدن و آماده ‏سازى و انواع آنها و داستانهایى از تأثیر بوى مشک آورده است و کسانى که بخواهند مى‏ توانند به آن مراجعه فرمایند.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۲۱۱

حکمت ۳۹۱ صبحی صالح

۳۹۱-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )ازْهَدْ فِی الدُّنْیَا یُبَصِّرْکَ اللَّهُ عَوْرَاتِهَا وَ لَا تَغْفُلْ فَلَسْتَ بِمَغْفُولٍ عَنْکَ

حکمت ۳۹۷ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۹۷: ازْهَدْ فِی الدُّنْیَا یُبَصِّرْکَ اللَّهُ عَوْرَاتِهَا-  وَ لَا تَغْفُلْ فَلَسْتَ بِمَغْفُولٍ عَنْکَ أمره بالزهد فی الدنیا-  و جعل جزاء الشرط-  تبصیر الله تعالى له عورات الدنیا-  و هذا حق لأن الراغب فی الدنیا عاشق لها-  و العاشق لا یرى عیب معشوقه کما قال القائل-

و عین الرضا عن کل عیب کلیله
و لکن عین السخط تبدی المساویا

فإذا زهد فیها فقد سخطها-  و إذا سخطها أبصر عیوبها مشاهده لا روایه- . ثم نهاه عن الغفله و قال له-  إنک غیر مغفول عنک-  فلا تغفل أنت عن نفسک-  فإن أحق الناس و أولاهم ألا یغفل عن نفسه-  من لیس بمغفول عنه-  و من علیه رقیب شهید یناقشه على الفتیل و النقیر

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۹۷)

ازهد فى الدنیا یبصّرک الله عوراتها، و لا تغفل فلست بمغفول عنک.

«در دنیا زاهد و بى‏ رغبت باش تا خداوند عیبهاى آن را به تو فرا نماید و غافل مباش که از تو غفلت نمى‏ شود.»

جمله اوّل را شرط و جمله دوّم را جواب و جزاى شرط قرار داده است و این سخنى بر حق است که رغبت کننده به دنیا، عاشق آن است و عاشق، عیب معشوق خود را نمى‏ بیند، آن چنان که شاعر چنین سروده است: چشم رضا از هر عیبى چشم پوش است ولى چشم خشم نکوهیده ‏ها را آشکار مى ‏سازد.

و چون به دنیا بى ‏رغبت شود، آن را خوش نمى ‏دارد و در آن صورت به چشم خویش عیبهاى دنیا را مى‏ بیند نه به طریق نقل دیگران.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۴۹

حکمت ۳۹۰ صبحی صالح

۳۹۰-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ فَسَاعَهٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ وَ سَاعَهٌ یَرُمُّ مَعَاشَهُ وَ سَاعَهٌ یُخَلِّی بَیْنَ نَفْسِهِ وَ بَیْنَ لَذَّتِهَا فِیمَا یَحِلُّ وَ یَجْمُلُ وَ لَیْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ شَاخِصاً إِلَّا فِی ثَلَاثٍ مَرَمَّهٍ لِمَعَاشٍ أَوْ خُطْوَهٍ فِی مَعَادٍ أَوْ لَذَّهٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ

حکمت ۳۹۶ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۹۶: لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ فَسَاعَهٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ-  وَ سَاعَهٌ یَرُمُّ فِیهَا مَعَایِشَهُ-  وَ سَاعَهٌ یُخَلِّی فِیهَا بَیْنَ نَفْسِهِ-  وَ بَیْنَ لَذَّتِهَا فِیمَا یَحِلُّ وَ یَجْمُلُ-  وَ لَیْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ شَاخِصاً إِلَّا فِی ثَلَاثٍ-  مَرَمَّهٍ لِمَعَاشٍ أَوْ خُطْوَهٍ فِی مَعَادٍ-  أَوْ لَذَّهٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ تقدیر الکلام-  ینبغی أن یکون زمان العاقل مقسوما ثلاثه أقسام- . و یرم معاشه یصلحه و شاخصا راحلا-  و خطوه فی معاد یعنی فی عمل المعاد-  و هو العباده و الطاعه- . و کان شیخنا أبو علی رحمه الله-  یقسم زمانه على ما أصف لک-  کان یصلی الصبح و الکواکب طالعه-  و یجلس فی محرابه للذکر و التسبیح-  إلى بعد طلوع الشمس بقلیل-  ثم یتکلم مع التلامذه و طلبه العلم إلى ارتفاع النهار-  ثم یقوم فیصلی الضحى-  ثم یجلس فیتمم البحث مع التلامذه إلى أن یؤذن للظهر-  فیصلیها بنوافلها-  ثم یدخل إلى أهله فیصلح شأنه و یقضی حوائجه-  ثم یخرج للعصر فیصلیها بنوافلها-  و یجلس مع التلامذه إلى المغرب فیصلیها-  و یصلی العشاء ثم یشتغل بالقرآن إلى ثلث اللیل-  ثم ینام الثلث الأوسط-  ثم یقعد فیصلی الثلث الأخیر کله إلى الصبح

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۹۶)

للمومن ثلاث ساعات: فساعه یناجى فیها ربّه، و ساعه یرمّ فیها معایشه، و ساعه یخلّى فیها بین نفسه و بین لذتها فیما یحلّ و یجمل، و لیس للعاقل ان یکون شاخصا الّا فى ثلاث: مرمّه لمعاش، او خطوه فى معاد، او لذه فى غیر محرّم.

«مؤمن را سه ساعت است: ساعتى که در آن با خداى خویش مناجات کند و ساعتى که کارهاى زندگى خویش را به صلاح آورد، و ساعتى که واگذارد میان خود و نفس خویش را در لذتهاى حلال و پسندیده، و عاقل را نشاید که آهنگ کارى جز این سه کار کند: مرمت امور زندگى یا گام برداشتن در راه آخرت، یا لذت بردن از چیزغیر حرام.»

شیخ ما ابو على که خدایش رحمت کناد، ساعات شبانه‏ روز خود را بدین گونه که براى تو شرح مى ‏دهم مى‏ گذراند: هنگامى که هنوز ستارگان در آسمان مى ‏درخشید نماز مى‏ گزارد و سپس در محراب خود تا اندکى پس از طلوع خورشید مى ‏نشست و ذکر و تسبیح مى ‏گفت. پس از آن تا بر آمدن روز به بحث و گفتگو با شاگردان مى ‏پرداخت.

آن گاه برمى‏ خاست و نماز نافله مى ‏گزارد و دوباره مى‏ نشست و درس را با شاگردان خویش دنبال مى‏ گرفت تا براى ظهر اذان گفته مى‏ شد. نماز ظهر و نافله ‏هاى آن را مى ‏گزارد، آن گاه به خانه و پیش زن خود مى‏ رفت و امور خانه را مرتب مى ‏ساخت و کارهاى افراد خانواده ‏اش را رسیدگى مى‏ کرد. سپس براى نماز عصر بیرون مى‏ آمد و آن را با نافله‏ هاى عصر مى‏ گزارد و تا هنگام نماز مغرب با شاگردان مى‏ نشست و پس از گزاردن نماز مغرب و عشا تا یک سوم از شب گذشته به تلاوت قرآن مى ‏پرداخت. ثلث میانى شب را مى‏ خفت و ثلث آخر شب را تا طلوع صبح به نمازگزاردن مى‏ گذراند.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۶۵

حکمت ۳۸۷ صبحی صالح

۳۸۷-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )مَا خَیْرٌ بِخَیْرٍ بَعْدَهُ النَّارُ وَ مَا شَرٌّ بِشَرٍّ بَعْدَهُ الْجَنَّهُ وَ کُلُّ نَعِیمٍ دُونَ الْجَنَّهِ فَهُوَ مَحْقُورٌ وَ کُلُّ بَلَاءٍ دُونَ النَّارِ عَافِیَهٌ

حکمت ۳۹۴ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۹۴: مَا خَیْرٌ بِخَیْرٍ بَعْدَهُ النَّارُ-  وَ مَا شَرٌّ بِشَرٍّ بَعْدَهُ الْجَنَّهُ-  وَ کُلُّ نَعِیمٍ دُونَ الْجَنَّهِ مَحْقُورٌ-  وَ کُلُّ بَلَاءٍ دُونَ النَّارِ عَافِیَهٌ موضع بعده النار رفع-  لأنه صفه خیر الذی بعد ما-  و خیر یرفع لأنه اسم ما-  و موضع الجار و المجرور نصب لأنه خبر ما-  و الباء زائده مثلها فی قولک-  ما أنت بزید کما تزاد فی خبر لیس-  و التقدیر ما خیر تتعقبه النار بخیر-  کما تقول ما لذه تتلوها نغصه بلذه-  و لا ینقدح فی ما الوجهان-  اللذان ذکرهما أرباب الصناعه النحویه فی لا-  فی قولهم لا خیر بخیر بعده النار-  أحدهما ما ذکرناه فی ما-  و الآخر أن یکون موضع بعده النار جرا-  لأنه صفه خیر المجرور-  و یکون معنى الباء معنى فی کقولک-  زید بالدار و فی الدار و یصیر تقدیر الکلام-  لا خیر فی خیر تعقبه النار-  و ذلک أن ما تستدعی خبرا موجودا فی الکلام-  بخلاف لا فإن خبرها محذوف فی مثل قولک-  لا إله إلا الله و نحوه-  أی فی الوجود أو لنا أو ما أشبه ذلک-  و إذا جعلت بعده صفه خیر المجرور-  لم یبق معک ما تجعله خبر ما- .

و أیضا فإن معنى الکلام یفسد فی ما بخلاف لا-  لأن لا لنفی الجنس-  فکأنه‏ نفى جنس الخیر عن خیر تتعقبه النار-  و هذا معنى صحیح و کلام منتظم-  و ما هاهنا إن کانت نافیه-  احتاجت إلى خبر ینتظم به الکلام-  و إن کانت استفهاما فسد المعنى-  لأن ما لفظ یطلب به معنى الاسم-  کقوله ما العنقاء-  أو یطلب به حقیقه الذات کقولک ما الملک-  و لست تطیق أن تدعی أن ما للاستفهام هاهنا-  عن أحد القسمین مدخلا-  لأنک تکون کأنک قد قلت-  أی شی‏ء هو خیر فی خیر تتعقبه النار-  و هذا کلام لا معنى له

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۹۴)

ما خیر بخیر بعده النار، و ما شرّ بشرّ بعده الجنّه، و کل نعیم دون الجنه محقور، و کل بلاء دون النار عافیه.

«خیرى که آتش دوزخ از پى آن بود، خیر نیست، و شرّى که بهشت از پى آن باشد، شر نیست، و هر نعمتى در قبال بهشت خوار و اندک است و هر بلایى در قبال آتش عافیت است.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۲۵

حکمت ۳۸۶ صبحی صالح

۳۸۶-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )مَنْ طَلَبَ شَیْئاً نَالَهُ أَوْ بَعْضَهُ

حکمت ۳۹۳ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۹۳: مَنْ طَلَبَ شَیْئاً نَالَهُ أَوْ بَعْضَهُ هذا مثل قولهم من طلب و جد وجد- . و قال بعض الحکماء-  ما لازم أحد باب الملک-  فاحتمل الذل و کظم الغیظ-  و رفق بالبواب و خالط الحاشیه-  إلا وصل إلى حاجته من الملک

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۹۳)

من طلب شیا ناله او بعضه.

«هر که چیزى را جوید به آن یا برخى از آن خواهد رسید.»

نظیر این گفتار اعراب است که گفته‏ اند: «هر که چیزى را جوید و کوشش کند مى ‏یابد.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۱۷

حکمت ۳۸۹ صبحی صالح

۳۸۹-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )مَنْ أَبْطَأَ بِهِ عَمَلُهُ لَمْ یُسْرِعْ بِهِ نَسَبُهُ وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَى: مَنْ فَاتَهُ حَسَبُ نَفْسِهِ لَمْ یَنْفَعْهُ حَسَبُ آبَائِه‏

حکمت ۳۹۲ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۹۲: مَنْ أَبْطَأَ بِهِ عَمَلُهُ لَمْ یُسْرِعْ بِهِ نَسَبُهُ: وَ فِی رِوَایَهٍ أُخْرَى: مَنْ فَاتَهُ حَسَبُ نَفْسِهِ لَمْ یَنْفَعْهُ حَسَبُ آبَائِهِ قد تقدم مثل هذا و قد ذکرنا ما عندنا فیه-

و قال الشاعر

لئن فخرت بآباء ذوی حسب
لقد صدقت و لکن بئس ما ولدوا

و کان یقال أجهل الناس من افتخر بالعظام البالیه-  و تبجح بالقرون ۰ الماضیه-  و اتکل على الأیام الخالیه- . و کان یقال-  من طریف الأمور حی یتکل على میت- . و کان یقال ضعه الدنی‏ء فی نفسه و الرفیع فی أصله-  أقبح من ضعه الوضیع فی نفسه و أصله-  لأن هذا تشبه بآبائه و سلفه-  و ذاک قصر عن أصله و سلفه-  فهو إلى الملامه أقرب و عن العذر أبعد- . افتخر شریف بأبیه-  فقال خصمه لو وفقت لما ذکرت أباک-  لأنه حجه علیک تنادی بنقصک و تقر بتخلفک- . کان جعفر بن یحیى یقول-  لیس من الکرام من افتخر بالعظام- . و قال الفضل بن الربیع-  کفى بالمرء عارا أن یفتخر بغیره- .

و قال الرشید-   

من افتخر بآبائه فقد نادى على نفسه بالعجز-  و أقر على همته بالدناءه- .

و قال ابن الرومی-

و ما الحسب الموروث لا در دره
بمحتسب إلا بآخر مکتسب‏

إذا العود لم یثمر و إن کان شعبه
من الثمرات أعتده الناس فی الحطب‏

و قال عبد الله بن جعفر-

لسنا و إن أحسابنا کرمت
یوما على الآباء نتکل‏

نبنی کما کانت أوائلنا
تبنی و نفعل مثل ما فعلوا

و قال آخر-

و ما فخری بمجد قام غیری
إلیه إذا رقدت اللیل عنه‏

إلى حسب الفتى فی نفسه انظر
و لا تنظر هدیت إلى ابن من هو

و قال آخر-

إذا فخرت بآبائی و أجدادی
فقد حکمت على نفسی لأضدادی‏

هل نافعی إن سعى جدی لمکرمه
و نمت عن أختها فی جانب الوادی‏

و قال آخر-

أ یقنعنی کونی بمن کونی ابنه
أبا لی أن أرضى لفخری بمجده‏

إذا المرء لم یحو العلاء بنفسه‏
فلیس بحاو للعلاء بجده‏

و هل یقطع السیف الحسام بأصله
إذا هو لم یقطع بصارم حده‏

و قیل لرجل یدل بشرف آبائه-  لعمری لک أول و لکن لیس لأولک آخر- .و مثله أن شریفا بآبائه فاخر شریفا بنفسه-  فقال الشریف بنفسه انتهى إلیک شرف أهلک-  و منی ابتدأ شرف أهلی-  و شتان بین الابتداء و الانتهاء- . و قیل لشریف ناقص الأدب-  إن شرفک بأبیک لغیرک و شرفک بنفسک لک-  فافرق بین ما لک و ما لغیرک-  و لا تفرح بشرف النسب-  فإنه دون شرف الأدب

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۹۲)

من ابطأ به عمله، لم یسرع به نسبه. و فى روایه اخرى: من فاته حسب نفسه، لم ینفعه حسب آبائه. «آن را که کردار خودش به جایى نرساند، نسبش او را پیش نخواهد برد.

در روایت دیگرى به این صورت است: هر کس گهر خویش را از دست دهد، تبار نیاکانش او را سودى نخواهد رساند.»

نظیر این سخن گذشت و ما آنچه داشتیم آنجا گفتیم. شاعرى گفته است: اگر به نیاکان والاگهر افتخار مى‏کنى هر چند راست مى‏گویى ولى چه بد فرزندى پدید آورده ‏اند.

و گفته شده است: نادان‏تر مردم کسى است که به استخوانهاى پوسیده ببالد و به سده‏هاى سپرى شده افتخار ورزد و به روزگاران گذشته تکیه و توکل کند.

جعفر بن یحیى برمکى مى‏ گفته است: کسى که به استخوانها ببالد از افراد کریم و گرامى نیست.

فضل بن ربیع گفته است: براى مرد همین ننگ بسنده است که به غیر خود ببالد.

هارون الرشید گفته است: آن کس که به نیاکان خود مى‏ بالد براى خویش بانگ ناتوانى برداشته است و در مورد همت خود اقرار به پستى کرده است.

عبد الله بن جعفر در این مورد چنین سروده است: هر چند تبار و حسب ما گرامى است چنان نیستیم که روزى بر نیاکان خود ببالیم، همان گونه که نیاکان ما بناى شرف برپا مى‏ کردند، ما هم بناى شرف مى‏ نهیم و همچون ایشان کار مى ‏کنیم.

یکى از آنان که از لحاظ نیاکان شریف بود به کسى که خود شریف بود، بالید. آن که خود شریف بود، گفت: شرف خاندان تو به تو پایان یافته و شرف خاندان من از من آغاز شده است و میان آغاز و پایان فاصله بسیار است.

به شریفى بى‏ ادب گفته شد، شرف تو به پدرت از دیگرى است و شرف تو به خودت از آن توست، میان آنچه که از تو و از دیگران است فرق بگذار و به شرف نسب شاد مباش که فروتر از شرف ادب است.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۱۲۳

حکمت ۳۸۵ صبحی صالح

۳۸۵-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )مِنْ هَوَانِ الدُّنْیَا عَلَى اللَّهِ أَنَّهُ لَا یُعْصَى إِلَّا فِیهَا وَ لَا یُنَالُ مَا عِنْدَهُ إِلَّا بِتَرْکِهَا

حکمت ۳۹۱ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۹۱: مِنْ هَوَانِ الدُّنْیَا عَلَى اللَّهِ أَنَّهُ لَا یُعْصَى إِلَّا فِیهَا-  وَ لَا یُنَالُ مَا عِنْدَهُ إِلَّا بِتَرْکِهَا هذا الکلام نسبه الغزالی-  فی کتاب إحیاء علوم الدین-  إلى أبی الدرداء و الصحیح أنه من کلام علی ع-  ذکره شیخنا أبو عثمان الجاحظ-  فی غیر موضع من کتبه-  و هو أعرف بکلام الرجال

نبذ مما قیل فی حال الدنیا
و هوانها و اغترار الناس بها

و قد تقدم من کلامنا فی حال الدنیا و هوانها على الله-  و اغترار الناس بها و غدرها بهم-  و ذم العقلاء لها و تحذیرهم منها ما فیه کفایه- . و نحن نذکر هاهنا زیاده على ذلک- .

یقال إن فی بعض کتب الله القدیمه الدنیا غنیمه الأکیاس و غفله الجهال-  لم یعرفوها حتى خرجوا منها-  فسألوا الرجعه فلم یرجعوا- . و قال بعض العارفین-  من سأل الله تعالى الدنیا-  فإنما سأله طول الوقوف بین یدیه- .

و قال الحسن لا تخرج نفس ابن آدم من الدنیا-  إلا بحسرات ثلاث أنه لم یشبع مما جمع-  و لم یدرک ما أمل و لم یحسن الزاد لما یقدم علیه- . و من کلامه أهینوا الدنیا-  فو الله ما هی لأحد بأهنأ منها لمن أهانها- . و قال محمد بن المنکدر-  أ رأیت لو أن رجلا صام الدهر لا یفطر-  و قام اللیل لا یفتر و تصدق بماله-  و جاهد فی سبیل الله-  و اجتنب محارم الله تعالى-  غیر أنه یؤتى به یوم القیامه فیقال-  إن هذا مع ما قد عمل کان یعظم فی عینه ما صغر الله-  و یصغر فی عینه ما عظم الله-  کیف ترى یکون حاله-  فمن منا لیس هکذا-  الدنیا عظیمه عنده مع ما اقترفنا من الذنوب و الخطایا- .

و قد ضربت الحکماء مثلا للدنیا نحن نذکره هاهنا-  قالوا مثل الدنیا و أهلها-  کقوم رکبوا سفینه فانتهت بهم إلى جزیره-  فأمرهم الملاح بالخروج لقضاء الحاجه-  و حذرهم المقام و خوفهم مرور السفینه و استعجالها-  فتفرقوا فی نواحی الجزیره-  فقضى بعضهم حاجته و بادر إلى السفینه-  فصادف المکان خالیا-  فأخذ أوسع المواضع و ألینها و أوفقها لمراده-  و بعضهم توقف فی الجزیره-  ینظر إلى أزهارها و أنوارها العجیبه-  و غیاضها الملتفه و نغمات طیورها الطیبه-  و ألحانها الموزونه الغریبه-  و لحظ فی تزیینها أحجارها و جواهرها-  و معادنها المختلفه الألوان-  ذوات الأشکال الحسنه المنظر العجیبه النقش-  السالبه أعین الناظرین-  بحسن زبرجها و عجائب صورها-  ثم تنبه لخطر فوات السفینه-  فرجع إلیها فلم یصادف إلا مکانا ضیقا حرجا-  فاستقر فیه-  و بعضهم أکب فیها على تلک الأصداف و الأحجار-  و قد أعجبه حسنها و لم تسمح نفسه بإهمالها و ترکها-  فاستصحب منها جمله-  فجاء إلى السفینه فلم یجد إلا مکانا ضیقا-  و زاده ما حمله ضیقا و صار ثقلا علیه و وبالا-  فندم على أخذه و لم تطعه نفسه على رمیه-  و لم یجد موضعا له فحمله على عنقه و رأسه-  و جلس فی المکان الضیق فی السفینه-  و هو متأسف على أخذه و نادم و لیس ینفعه ذلک و بعضهم تولج بتلک الأنوار و الغیاض-  و نسی السفینه و أبعد فی متفرجه و متنزهه-  حتى أن نداء الملاح لم یبلغه-  لاشتغاله بأکل تلک الثمار-  و اشتمامه تلک الأنوار و التفرج بین تلک الأشجار-  و هو مع ذلک خائف على نفسه من السباع-  و السقطات و النکبات و نهش الحیات-  و لیس ینفک عن شوک یتشبث بثیابه-  و غصن یجرح جسمه و مروه تدمی رجله-  و صوت هائل یفزع منه و عوسج یملأ طریقه-  و یمنعه عن الانصراف لو أراده-  و کان فی جماعه ممن کان معه فی السفینه حالهم حاله-  فلما بلغهم نداء السفینه راح بعضهم مثقلا بما معه-  فلم یجد فی السفینه موضعا واسعا و لا ضیقا-  فبقی على الشط حتى مات جوعا-  و بعضهم بلغه النداء فلم یعرج علیه-  و استغرقته اللذه و سارت السفینه-  فمنهم من افترسته السباع-  و منهم من تاه و هام على وجهه حتى هلک-  و منهم من ارتطم فی الأوحال-  و منهم من نهشته الحیات-  فتفرقوا هلکى کالجیف المنتنه-  فأما من وصل إلى السفینه-  مثقلا بما أخذه من الأزهار و الفاکهه اللذیذه-  و الأحجار المعجبه فإنها استرقته-  و شغله الحزن بحفظها-  و الخوف من ذهابها عن جمیع أموره-  و ضاق علیه بطریقها مکانه-  فلم تلبث أن ذبلت تلک الأزهار-  و فسدت تلک الفاکهه الغضه-  و کمدت ألوان الأحجار و حالت-  فظهر له نتن رائحتها-  فصارت مع کونها مضیقه علیه مؤذیه له بنتنها و وحشتها-  فلم یجد حیله إلا أن ألقاها فی البحر هربا منها-  و قد أثر فی مزاجه ما أکله منها-  فلم ینته إلى بلده إلا بعد أن ظهرت علیه الأسقام-  بما أکل و ما شم من تلک الروائح-  فبلغ سقیما وقیذا مدبرا-  و أما من کان رجع عن قریب و ما فاته إلا سعه المحل-  فإنه تأذى بضیق المکان مده-  و لکن لما وصل إلى الوطن استراح-  و أما من رجع أولا فإنه وجد المکان الأوسع-  و وصل إلى الوطن سالما طیب القلب مسرورا- .

 

فهذا مثال أهل الدنیا فی اشتغالهم بحظوظهم العاجله-  و نسیانهم موردهم و مصدرهم-  و غفلتهم عن عاقبه أمرهم-  و ما أقبح حال من یزعم أنه بصیر عاقل-  و تغره حجاره الأرض و هی الذهب و الفضه-  و هشیم النبت و هو زینه الدنیا-  و هو یعلم یقینا أن شیئا من ذلک لا یصحبه عند الموت-  بل یصیر کله وبالا علیه-  و هو فی الحال الحاضره شاغل له بالخوف علیه-  و الحزن و الهم لحفظه-  و هذه حال الخلق کلهم إلا من عصمه الله- .

و قد ضرب أیضا لها مثال آخر-  فی عبور الإنسان علیها-  قالوا الأحوال ثلاثه-  حال لم یکن الإنسان فیها شیئا-  و هی ما قبل وجوده إلى الأزل-  و حال لا یکون فیها موجودا مشاهدا للدنیا-  و هی بعد موته إلى الأبد-  و حاله متوسطه بین الأزل و الأبد-  و هی أیام حیاته فی الدنیا-  فلینظر العاقل إلى الطرفین الطویلین-  و لینظر إلى الحاله المتوسطه-  هل یجد لها نسبه إلیها-  و إذا رأى العاقل الدنیا بهذه العین لم یرکن إلیها-  و لم یبال کیف تقضت أیامه فیها-  فی ضر و ضیق أو فی سعه و رفاهه-  بل لا یبنی لبنه على لبنه-

توفی رسول الله ص و ما وضع لبنه على لبنه-  و لا قصبه على قصبه-  و رأى بعض الصحابه بنى بیتا من جص-  فقال أرى الأمر أعجل من هذا و أنکر ذلک و لهذا قال النبی ص ما لی و للدنیا-  إنما مثلی و مثلها کراکب سار فی یوم صائف-  فرفعت له شجره فقام تحت ظلها ساعه-  ثم راح و ترکها وإلى هذا أشار عیسى ابن مریم حیث قال الدنیا قنطره فاعبروها و لا تعمروها-  و هو مثل صحیح-  فإن الحیاه الدنیا قنطره إلى الآخره-  و المهد هو أحد جانبی القنطره-  و اللحد الجانب الآخر و بینهما مسافه محدوده-  فمن الناس من قطع نصف القنطره-  و منهم من قطع ثلثیها-  و منهم من لم یبق له إلا خطوه واحده و هو غافل عنها-  و کیفما کان فلا بد من العبور و الانتهاء-  و لا ریب أن عماره هذه القنطره-  و تزیینها بأصناف الزینه-  لمن‏ هو محمول قسرا و قهرا على عبورها-  یسوقه سائق عنیف غایه الجهل و الخذلان- .

وفی الحدیث المرفوع أن رسول الله ص مر على شاه میته-  فقال أ ترون أن هذه الشاه هینه على أهلها-  قالوا نعم و من هوانها ألقوها-  فقال و الذی نفسی بیده-  للدنیا أهون على الله من هذه الشاه على أهلها-  و لو کانت الدنیا تعدل عند الله جناح بعوضه-  لما سقى کافرا منها شربه ماء- .

وقال ص الدنیا سجن المؤمن و جنه الکافر- . و قال أیضا الدنیا ملعونه ملعون ما فیها إلا ما کان لله منها- . و قال أیضا من أحب دنیاه أضر بآخرته-  و من أحب آخرته أضر بدنیاه-  فآثروا ما یبقى على ما یفنى- . وقال أیضا حب الدنیا رأس کل خطیئه- .

وروى زید بن أرقم قال کنا مع أبی بکر فدعا بشراب-  فأتی بماء و عسل-  فلما أدناه من فیه بکى حتى أبکى أصحابه-  فسکتوا و ما سکت ثم عاد لیشرب-  فبکى حتى ظنوا أنهم لا یقدرون على مسألته-  ثم مسح عینیه-  فقالوا یا خلیفه رسول الله ما أبکاک-  قال کنت مع رسول الله ص-  فرأیته یدفع بیده عن نفسه شیئا و لم أر معه أحدا-  فقلت یا رسول الله ما الذی تدفع عن نفسک-  قال هذه الدنیا مثلت لی-  فقلت لها إلیک عنی-  فرجعت و قالت-  إنک إن أفلت منی لم یفلت منی من بعدک-  و قال ص یا عجبا کل العجب للمصدق بدار الخلود-  و هو یسعى لدار الغرور- .

ومن الکلام المأثور عن عیسى ع لا تتخذوا الدنیا ربا فتتخذکم الدنیا عبیدا-  فاکنزوا کنزکم عند من لا یضیعه-  فإن صاحب کنز الدنیا یخاف علیه الآفه-  و صاحب کنز الآخره لا یخاف علیه

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۹۱)

من هوان الدنیا على اللّه انّه لا یعصى الا فیها. و لا ینال ما عنده الّا بترکها.

«از جمله خوارى دنیا در نظر خداوند این است که جز در آن از خداوند نافرمانى نمى‏ شود، و جز با ترک و وانهادن دنیا به آنچه پیش خداوند است دست یافته نمى‏ شود.»

ابن ابى الحدید مى ‏گوید: این سخن را غزالى در کتاب احیاء علوم الدین به ابو الدرداء نسبت داده است و صحیح این است که این سخن على علیه السّلام است، و این موضوع را شیخ ما ابو عثمان جاحظ در چند جا از کتابهاى خود آورده است و او به سخن مردان بزرگ آشناتر از غزالى است. درباره دنیا و پستى و زبونى آن در نظر خداوند و شیفتگى مردم به آن و مکر دنیا نسبت به مردم و نکوهش خردمندان از آن و بر حذر داشتن از آن پیش از این به حد کفایت سخن گفته شد و اینک مطالب دیگرى مى ‏آوریم.

در یکى از کتابهاى قدیمى الهى آمده است که دنیا مایه غنیمت زیرکان و غفلت نادانان است که تا از آن بیرون نروند، آن را نمى‏ شناسند و آن‏گاه مسألت مى ‏کنند که-  براى انجام دادن کارهاى نیکو-  به آن برگردانده شوند و برگردانده نمى‏ شوند.

یکى از عارفان گفته است: هر کس دنیا را از خداوند متعال مسألت مى‏ کند، طولانى بودن توقف خود را براى حساب پس دادن در پیشگاه او مسألت کرده است.

حسن بصرى گفته است: جان آدمى از دنیا جز با سه اندوه بیرون نمى ‏رود، اندوه آنکه از چیزهایى که جمع کرده است، سیر نشده است و آنچه را که آرزو داشته است، در نیافته است و براى آنچه در پیش دارد، زاد و توشه فراهم نساخته است.

در حدیث مرفوع آمده است که پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم از کنار گوسپند مرده‏ اى گذشت و به یاران خود فرمود: آیا این میش مرده را در نظر صاحبش خوار و زبون مى‏ بینید گفتند: آرى و از بى‏ ارزشى آن این است که آن را کنارى افکنده ‏اند. فرمود: سوگند به کسى که جان من در دست اوست که دنیا در نظر خداوند زبون‏تر و بى‏ارزش‏تر از این لاشه است و اگر دنیا در نظر خداوند به اندازه بال پشه‏اى ارزش مى‏ داشت به هیچ کافرى جرعه آبى از آن نمى‏ آشاماند.

و همان حضرت که درود خدا بر او و خاندانش باد، فرموده است: «دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است.» و فرموده است: «هر کس دنیاى خویش را دوست بدارد به رستاخیز خود زیان زده است و هر کس آخرت خویش را دوست بدارد به دنیاى خویش زیان رسانده است، اینک آنچه را که جاوید است بر آنچه فانى است برگزینید.» و فرموده است: «دنیا نفرین شده است و هر چه در آن است جز آنچه براى خداوند است نیز نفرین شده است.»

و فرموده است: «دوستى دنیا سرمایه همه گناهان است.» زید بن ارقم گفته است: روزى پیش ابو بکر بودیم، آشامیدنى خواست، براى او آبى آمیخته با عسل آوردند. همین که آن را نزدیک دهان خود برد چندان گریست که حاضران هم گریستند. حاضران ساکت شدند و او همچنان مى‏ گریست، سرانجام دوباره خواست آن را بیاشامد باز شروع به گریستن کرد تا آنجا که حاضران پنداشتند نمى ‏توانند از او سؤال کنند که چرا مى‏ گرید. پس از اینکه چشمهایش را پاک کرد، گفتند: اى خلیفه رسول خدا سبب گریه ‏ات چیست گفت: همراه پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم بودم و دیدم با دست خود چیزى را از خود دور مى‏ کند و من چیزى نمى‏ دیدم. گفتم: اى رسول خدا چه‏ چیزى را از خود مى‏رانى فرمود: دنیا در نظرم آمد و به او گفتم از من دور شو، دور شد.

و گفت: اگر تو از چنگ من مى‏گریزى، کسانى که پس از تو خواهند بود از چنگ من نخواهند گریخت.

و آن حضرت فرموده است: «اى شگفتا و تمام شگفتى از کسى که سراى جاودان را تصدیق مى ‏کند و در عین حال براى سراى فریب-  این جهان-  کار و کوشش مى‏ کند.» از سخنان عیسى علیه السّلام است که فرموده است: دنیا را ارباب خود مگیرید که شما را برده خود مى ‏سازد، گنجینه خود را پیش کسى اندوخته کنید که آن را تباه نمى‏ کند، صاحب گنجینه‏ هاى دنیا از هر آفتى بر آن بیمناک است و حال آنکه صاحب گنجینه آخرت را ترس و بیمى بر آن نیست.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۹۷

حکمت ۳۸۴ صبحی صالح

۳۸۴-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )الرُّکُونُ إِلَى الدُّنْیَا مَعَ مَا تُعَایِنُ مِنْهَا جَهْلٌ وَ التَّقْصِیرُ فِی حُسْنِ الْعَمَلِ إِذَا وَثِقْتَ بِالثَّوَابِ عَلَیْهِ غَبْنٌ وَ الطُّمَأْنِینَهُ إِلَى کُلِّ أَحَدٍ قَبْلَ الِاخْتِبَارِ لَهُ عَجْزٌ

حکمت ۳۹۰ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۹۰: الرُّکُونُ إِلَى الدُّنْیَا مَعَ مَا تُعَایِنَ مِنْهَا جَهْلٌ-  وَ التَّقْصِیرُ فِی حُسْنِ الْعَمَلِ-  إِذَا وَثِقْتَ بِالثَّوَابِ عَلَیْهِ غَبْنٌ-  وَ الطُّمَأْنِینَهُ إِلَى کُلِّ أَحَدٍ قَبْلَ الِاخْتِبَارِ لَهُ عَجْزٌ قد تقدم الکلام فی الدنیا-  و حمق من یرکن إلیها مع معاینه غدرها-  و قله وفائها و نقضها عهودها و قتلها عشاقها- . و لا ریب أن الغبن و أعظم الغبن-  هو التقصیر فی الطاعه مع یقین الثواب علیها-  و أما الطمأنینه إلى من لم یعرف و لم یختبر فإنها عجز-  کما قال ع یعنی عجزا فی العقل و الرأی-  فإن الوثوق مع التجربه فیه ما فیه-  فکیف قبل التجربه- . و قال الشاعر-

و کنت أرى أن التجارب عده
فخانت ثقات الناس حین التجارب‏

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۹۰)

الرکون الى الدنیا مع ما تعاین منها جهل، و التقصیر فى حسن العمل اذا وثقت بالثواب علیه غبن، و الطمانینه الى کل احد قبل الاختبار له عجز.

«گرایش به دنیا با آنچه که از آن مى‏ بینى نادانى است و هرگاه به پاداش اعتماد دارى کوتاهى در کار نیک مایه زیان است، و اطمینان کردن به هر کس پیش از آزمودنش ناتوانى است-  کار مردم ناتوان است.»

در مورد دنیا و حماقت کسى که بدان گرایش مى ‏یابد آن هم با دیدن مکر و بى‏ وفایى و پیمان شکنى و عاشق کشى آن پیش از این سخن گفته شد. شک نیست که زیان بلکه بزرگترین زیان کوتاهى کردن در فرمانبردارى از خداوند است، آن هم با یقینى که به پاداش باشد. اطمینان به کسى هم که شناخته و آزموده نشده است. عجز و ناتوانى در عقل و اندیشه است. اطمینان به مردم با تجربه و آزمون چنان است که مى‏ بینى تا چه رسد به نیازمودن و تجربه نکردن.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۹۶

حکمت ۳۸۳ صبحی صالح

۳۸۳-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )احْذَرْ أَنْ یَرَاکَ اللَّهُ عِنْدَ مَعْصِیَتِهِ وَ یَفْقِدَکَ عِنْدَ طَاعَتِهِ فَتَکُونَ مِنَ الْخَاسِرِینَ وَ إِذَا قَوِیتَ فَاقْوَ عَلَى طَاعَهِ اللَّهِ وَ إِذَا ضَعُفْتَ فَاضْعُفْ عَنْ مَعْصِیَهِ اللَّهِ

حکمت ۳۸۹ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۸۹: احْذَرْ أَنْ یَرَاکَ اللَّهُ عِنْدَ مَعْصِیَتِهِ-  وَ یَفْقِدَکَ عِنْدَ طَاعَتِهِ-  فَتَکُونَ مِنَ الْخَاسِرِینَ-  وَ إِذَا قَوِیتَ فَاقْوَ عَلَى طَاعَهِ اللَّهِ-  وَ إِذَا ضَعُفْتَ فَاضْعُفْ عَنْ مَعْصِیَهِ اللَّهِ من علم یقینا أن الله تعالى یراه عند معصیته-  کان أجد الناس أن یجتنبها-  کما إذا علمنا یقینا أن الملک یرى الواحد منا-  و هو یراود جاریته عن نفسها-  أو یحادث ولده لیفجر به-  و لکن الیقین فی البشر ضعیف جدا-  أو أنهم أحمق الحیوان و أجهله و بحق أقول-  إنهم إن اعتقدوا ذلک اعتقادا لا یخالطه الشک-  ثم واقعوا المعصیه-  و عندهم عقیده أخرى ثابته-  أن العقاب لاحق بمن عصى-  فإن الإبل و البقر أقرب إلى الرشاد منهم- . و أقول إن الذی جرأ الناس على المعصیه-  الطمع فی المغفره و العفو العام-  و قولهم الحلم و الکرم و الصفح-  من أخلاق ذوی النباهه و الفضل من الناس-  فکیف لا یکون من الباری سبحانه عفو عن الذنوب- . و ما أحسن قول شیخنا أبی علی رحمه الله-  لو لا القول بالإرجاء لما عصی الله فی الأرض

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۸۹)

احذر ان یراک الله عند معصیته، و یفقدک عند طاعته، فتکون من الخاسرین، فاذا قویت فاقو على طاعه الله، و اذا ضعفت فاضعف عن معصیه الله.

«بپرهیز از اینکه خداوندت در معصیت خویش بیند و در فرمانبردارى خود نیابدت و از جمله زیان‏کاران باشى، اگر نیرومند شوى، بر طاعت خدا نیرومند باش و چون ناتوان شوى، ناتوانى خویش را در معصیت او به کار بند.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۶۲

حکمت ۳۸۲ صبحی صالح

۳۸۲-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )لَا تَقُلْ مَا لَا تَعْلَمُ بَلْ لَا تَقُلْ کُلَّ مَا تَعْلَمُ فَإِنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَى جَوَارِحِکَ کُلِّهَا فَرَائِضَ یَحْتَجُّ بِهَا عَلَیْکَ یَوْمَ الْقِیَامَهِ

حکمت ۳۸۸ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۸۸: لَا تَقُلْ مَا لَا تَعْلَمُ بَلْ لَا تَقُلْ کُلَّ مَا تَعْلَمُ-  فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ قَدْ فَرَضَ عَلَى جَوَارِحِکَ کُلِّهَا-  فَرَائِضَ یَحْتَجُّ بِهَا عَلَیْکَ یَوْمَ الْقِیَامَهِ هذا نهی عن الکذب-  و أن تقول ما لا تأمن من کونه کذبا-  فإن الأمرین کلیهما قبیحان عقلا عند أصحابنا- . فإن قلت کیف یقول أصحابکم-  أن الخبر الذی لا یأمن کونه کذبا قبیح-  و الناس یستحسنون الأخبار عن المظنون-  قلت إذا قال الإنسان-  زید فی الدار و هو یظنه فی الدار و لا یقطع علیه-  فإن الحسن منه أن یخبر عن ظنه کأن یقول-  أخبر عن أنی أظن أن زیدا فی الدار-  و إذا کان هذا هو تقدیره-  فالخبر إذن خبر عن معلوم لا عن مظنون-  لأنه قاطع على أنه ظان أن زیدا فی الدار- . فأما إذا فرض الخبر لا على هذا الوجه-  بل على القطع بأن زیدا فی الدار-  و هو لا یقطع على أن زیدا فی الدار-  فقد أخبر بخبر لیس على ما أخبر به عنه-  لأنه أخبر عن أنه قاطع و لیس بقاطع فکان قبیحا

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۸۸)

لا تقل ما لا تعلم، بل لا تقل کل ما تعلم، فانّ الله سبحانه قد فرض على جوارحک کلها فرائض یحتج بها علیک یوم القیامه.

«چیزى را که نمى‏ دانى مگو، بلکه همه چیزهایى را هم که مى‏ دانى مگو، که خداوند بر اندامهاى تو چیزهایى را واجب فرموده است و روز قیامت بر آنها بر تو حجت خواهد آورد.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۳۳

حکمت ۳۸۱ صبحی صالح

۳۸۱-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )الْکَلَامُ فِی وَثَاقِکَ مَا لَمْ تَتَکَلَّمْ بِهِ فَإِذَا تَکَلَّمْتَ بِهِ صِرْتَ فِی وَثَاقِهِ فَاخْزُنْ لِسَانَکَ کَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَکَ وَ وَرِقَکَ فَرُبَّ کَلِمَهٍ سَلَبَتْ نِعْمَهً وَ جَلَبَتْ نِقْمَهً

حکمت ۳۸۷ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۸۷: الْکَلَامُ فِی وَثَاقِکَ مَا لَمْ تَتَکَلَّمْ بِهِ-  فَإِذَا تَکَلَّمْتَ بِهِ صِرْتَ فِی وَثَاقِهِ-  فَاخْزُنْ لِسَانَکَ کَمَا تَخْزُنُ ذَهَبَکَ وَ وَرِقَکَ-  فَرُبَّ کَلِمَهٍ سَلَبَتْ نِعْمَهً قد تقدم القول فی مدح الصمت و ذم الکلام الکثیر- . و کان یقال-  لا خیر فی الحیاه إلا لصموت واع أو ناطق محسن- . و قیل لحذیفه قد أطلت سجن لسانک-  فقال لأنه غیر مأمون إذا أطلق- . و من أمثال العرب رب کلمه تقول دعنی- . و قالوا أصلها أن بعض ملوک الحیره-  کان قد استراب ببعض خوله-  فنزل یوما و هو یتصید على تلعه-  و نزل أصحابه حوله فأفاضوا فی حدیث کثیر-  فقال ذلک الإنسان-  أ ترى لو أن رجلا ذبح على رأس هذه التلعه-  هل کان یسیل دمه إلى أول الغائط-  فقال الملک هلموا فاذبحوه لننظر فذبحوه-  فقال الملک رب کلمه تقول دعنی- . و قال أکثم بن صیفی-  من إکرام الرجل نفسه ألا یتکلم بکل ما یعلم- . و تذاکر قوم من العرب-  و فیهم رجل باهلی ساکت-  فقیل له بحق ما سمیتم خرس العرب-  فقال أ ما علمتم أن لسان المرء لغیره و سمعه لنفسه

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۸۷)

الکلام فى وثاقک ما لم تتکلم به، فاذا تکلمت به صرت فى وثاقه، فاخزن لسانک کما تخزن ذهبک و ورقک فربّ کلمه سلبت نعمه.

«سخن تا آن را نگفته ‏اى در بند توست و چون آن را بر زبان آوردى، تو در بند آن مى‏ شوى، پس زبانت را اندوخته دار، همان گونه که سیم و زر خویش را اندوخته مى ‏دارى، چه بسیار سخن که نعمتى را ربود.»

درباره ستایش خاموشى و نکوهش سخن گفتن پیش از این سخن گفته شد، و گفته شده است: خیرى در زندگى نیست مگر براى خاموشى که سخن بشنود و فرا گیرد یا آنکه سخنگویى پسندیده باشد.

به حذیفه گفته شد: مدت زندانى بودن زبانت را به درازا کشاندى، گفت: آرى که اگر آزاد شود، از او ایمن نیستم.

و یکى از امثال عرب این است که چه بسیار کلمه‏اى که مى‏گوید مرا واگذار، و گویند اصل این ضرب المثل چنین بوده است که یکى از پادشاهان حیره به یکى از بندگان خود بدگمان شده بود. روزى بر روى تپه ‏اى سرگرم شکار بود، یارانش برگرد او فرو آمدند و گفتگو مى‏ کردند. همان شخص که پادشاه به او بدگمان شده بود، گفت: فکرمى‏ کنید اگر کسى را بالاى این تپه بکشند، خونش به پایین تپه مى‏ رسد پادشاه بدون معطلى گفت: برخیزید او را بکشید تا ببینیم. و او را کشتند. پادشاه گفت: چه بسیار کلمه ‏اى که مى ‏گوید مرا واگذار. اکثم بن صیفى مى‏ گفته است: از گرامى داشتن آدمى خویشتن را این است که به هر چه مى‏ داند، زبان نگشاید.

گروهى از اعراب با یکدیگر گفتگو مى‏ کردند مردى از قبیله باهله میان ایشان خاموش نشسته بود، گفتند: این که شما به زبان بسته مشهورید بر حق است. گفت: آرى مگر نمى‏ دانید. زبان مرد براى دیگرى و گوش او براى خودش هست.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۸۹

حکمت ۳۸۰ صبحی صالح

۳۸۰-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )رُبَّ مُسْتَقْبِلٍ یَوْماً لَیْسَ بِمُسْتَدْبِرِهِ وَ مَغْبُوطٍ فِی أَوَّلِ لَیْلِهِ قَامَتْ بَوَاکِیهِ فِی آخِرِهِ

حکمت ۳۸۶ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۸۶: رُبَّ مُسْتَقْبِلٍ یَوْماً لَیْسَ بِمُسْتَدْبِرِهِ-  وَ مَغْبُوطٍ فِی أَوَّلِ لَیْلِهِ قَامَتْ بَوَاکِیهِ فِی آخِرِهِ مثل هذا قول الشاعر-

یا راقد اللیل مسرورا بأوله
إن الحوادث قد یطرقن أسحارا

و مثله

لا یغرنک عشاء ساکن
قد یوافی بالمنیات السحر

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

 

حکمت (۳۸۶)

رب مستقبل یوما لیس بمستدبره. و مغبوط فى اول لیله قامت بواکیه فى آخره.

«بسا کس که آغاز روزى را دید و آن را به پایان نرساند و چه بسا کس که در آغاز شب بر او رشک بردند و در پایان آن شب بانگ مویه گران بر او برخاست.»

نظیر این گفته شاعر که چنین سروده است: اى خفته در شب که به آغاز آن شادمانى، حوادث گاه به هنگام سحر فرا مى‏ رسد.

و یا این بیت: «شبى آرام تو را فریب ندهد که سحرگاه مرگها را فرا مى ‏رساند.»

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

 

بازدیدها: ۵۷

حکمت ۳۷۷ صبحی صالح

۳۷۷-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )لَا تَأْمَنَنَّ عَلَى خَیْرِ هَذِهِ الْأُمَّهِ عَذَابَ اللَّهِ‏ لِقَوْلِهِ تَعَالَى فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ‏ وَ لَا تَیْأَسَنَّ لِشَرِّ هَذِهِ الْأُمَّهِ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ لِقَوْلِهِ تَعَالَى إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُون‏

حکمت ۳۸۳ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۸۳: لَا تَأْمَنَنَّ عَلَى خَیْرِ هَذِهِ الْأُمَّهِ عَذَابَ اللَّهِ-  لِقَوْلِهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى-  فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ-  وَ لَا تَیْأَسَنَّ لِشَرِّ هَذِهِ الْأُمَّهِ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ تَعَالَى-  إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُونَ هذا کلام ینبغی أن یحمل على أنه أراد ع-  النهی عن القطع على مغیب أحد من الناس-  و أنه لا یجوز لأحد أن یقول-  فلان قد نجا و وجبت له الجنه-  و لا فلان قد هلک و وجبت له النار-  و هذا القول حق-  لأن الأعمال الصالحه لا یحکم لصاحبها بالجنه-  إلا بسلامه العاقبه-  و کذلک الأعمال السیئه-  لا یحکم لصاحبها بالنار إلا أن مات علیها-  فأما الاحتجاج بالآیه الأولى فلقائل أن یقول-  إنها لا تدل على ما أفتى ع به-  و ذلک لأن معناها-  أنه لا یجوز للعاصی أن یأمن مکر الله على نفسه-  و هو مقیم على عصیانه-  أ لا ترى أن أولها أَ فَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرى‏-  أَنْ یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنا بَیاتاً وَ هُمْ نائِمُونَ-  أَ وَ أَمِنَ أَهْلُ الْقُرى‏-  أَنْ یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنا ضُحًى وَ هُمْ یَلْعَبُونَ-  أَ فَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ-  فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ-  و لیست داله على ما نحن‏ فیه-  لأن الذی نحن فیه هل یجوز لأحد-  أن یأمن على الصالحین من هذه الأمه عذاب الله- . فأما الآیه الثانیه فالاحتجاج بها جید لا شبهه فیه-  لأنه یجوز أن یتوب العاصی و التوبه من روح الله- . فإن قلت و کذاک یجوز أن یکفر المسلم المطیع-  قلت صدقت و لکن کفره لیس من مکر الله-  فدل على أن المراد بالآیه أنه لا ینبغی للعاصی-  أن یأمن من عقوبه الله ما دام عاصیا-  و هذا غیر مسألتنا

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۸۳)

لا تامننّ على خیر هذه الامه عذاب الله، لقوله سبحانه و تعالى: «أَ فَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ فَلا یَأْمَنُ‏ الْخاسِرُونَ» و لا تیأسنّ لشر هذه الامه من روح الله تعالى، «یا بَنِیَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ یُوسُفَ وَ أَخِیهِ وَ».

«بر نیکوترین افراد این امت از عذاب خدا ایمن مباش که خداى سبحان و متعال فرموده است: از کیفر خدا، ایمن نیستند مگر زیان‏کاران. و براى بدترین فرد این امت از رحمت خدا نومید مشو که همانا از رحمت خدا نومید نباشند جز کافران.»

این سخنى است که شایسته است آن را بدین گونه معنى کرد که على علیه السّلام از قضاوت قطعى درباره اشخاص به ویژه در غیبت ایشان منع فرموده است و براى هیچ کس جایز نیست که بگوید: فلان کس رستگار است و بهشت بر او واجب شده است و فلان کس هلاک گردیده و دوزخى است، و این سخن حق است، زیرا در مورد اعمال پسندیده نمى‏ توان گفت به طور قطع انجام دهنده آن اهل بهشت است، مگر اینکه عاقبت به خیر باشد، در مورد اعمال نکوهیده هم همین گونه است مگر اینکه مرتکب آن بر همان حال بمیرد.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۳۱

حکمت ۳۷۶ صبحی صالح

۳۷۶-وَ قَالَ ( علیه‏السلام  )إِنَّ الْحَقَّ ثَقِیلٌ مَرِی‏ءٌ وَ إِنَّ الْبَاطِلَ خَفِیفٌ وَبِی‏ءٌ

حکمت ۳۸۲ شرح ابن ‏أبی ‏الحدید ج ۱۹

۳۸۲: إِنَّ الْحَقَّ ثَقِیلٌ مَرِی‏ءٌ وَ إِنَّ الْبَاطِلَ خَفِیفٌ وَبِی‏ءٌ تقول مرؤ الطعام بالضم یمرؤ مراءه-  فهو مری‏ء على فعیل مثل خفیف و ثقیل-  و قد جاء مرئ الطعام بالکسر-  کما قالوا فقه الرجل و فقه-  و وبی‏ء البلد بالکسر یوبأ وباءه-  فهو وبی‏ء على فعیل أیضا-  و یجوز فهو وبئ على فعل مثل حذر و أشر- . یقول ع الحق و إن کان ثقیلا-  إلا أن عاقبته محموده و مغبته صالحه-  و الباطل و إن کان خفیفا-  إلا أن عاقبته مذمومه و مغبته غیر صالحه-  فلا یحملن أحدکم حلاوه عاجل الباطل على فعله-  فلا خیر فی لذه قلیله عاجله-  یتعقبها مضار عظیمه آجله-  و لا یصرفن أحدکم عن الحق ثقله-  فإنه سیحمد عقبى ذلک-  کما یحمد شارب الدواء المر شربه-  فیما بعد إذا وجد لذه العافیه

ترجمه فارسی شرح ابن‏ ابی الحدید

حکمت (۳۸۲)

انّ الحق ثقیل مرى‏ء، و ان الباطل خفیف وبى‏ء.

«همانا حق سنگین گوارا و باطل سبک ناگوارا-  و بازاى-  است.»

ابن ابى الحدید ضمن توضیح صرفى برخى از لغات این سخن چنین مى‏ گوید: مقصود على علیه السّلام این است که حق اگر چه سنگین است ولى فرجامش پسندیده است و سرانجامش مطلوب و باطل هر چند سبک است فرجامش ناپسند و سرانجامش نکوهیده است. هیچ یک از شما نباید شیرینى باطل را بر کار خود بار کند که در لذت اندک زودگذرى که از پى آن زیانهاى گران آخرتى باشد خیرى نیست و هیچ یک از شما را سنگینى حق از آن باز ندارد که تحمل آن فرجام پسندیده دارد، همان گونه که بیمار چون لذت بهبود و سلامت را احساس کند، آشامیدن داروى تلخ را ستایش مى‏ کند.

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدیدجلد ۸ //دکتر محمود مهدوى دامغانى

بازدیدها: ۱۲