دسته:300-320 حکمت شرح میر حبیب الله خوئی

 حکمت ۳۳۰ صبحی صالح

۳۳۰-وَ قَالَ ( علیه‏ السلام  )أَقَلُّ مَا یَلْزَمُکُمْ لِلَّهِ أَلَّا تَسْتَعِینُوا بِنِعَمِهِ عَلَى مَعَاصِیهِ

 شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

التاسعه عشره بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۱۹) و قال علیه السّلام: أقلّ ما یلزمکم للّه سبحانه أن لا تستعینوا بنعمه على معاصیه.

المعنى

نبّه علیه السّلام على أنّ صدور المعصیه من العبد یکاد أن لا یکون مقدورا بالنظر إلى العقل السلیم و الاعتقاد باللّه، لأنّه بعد الاعتقاد بأنّه الخالق المنعم أقلّ ما یلزم على العبد فی مقام العبودیّه أن لا یستعین بنعمته على عصیانه، و أیّ عصیان یمکن صدوره من العبد بدون الاستعانه من نعمه تعالى، و یکون کلامه هذا نظیر ما حکی من الحدیث القدسی: «من لم یشکر نعمائی، و لم یصبر على بلائی، فلیطلب ربّا سوای و لیخرج من بین أرضی و سمائی».

الترجمه

فرمود: کمترین حقى که لازمست شما برای خدا رعایت کنید اینست که از نعمتش در نافرمانیش کمک نجوئید.

         کمترین حق خدا بر گردنت            ترک صرف نعمتش در معصیت‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۴۵

حکمت ۳۲۹ صبحی صالح

۳۲۹-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )الِاسْتِغْنَاءُ عَنِ الْعُذْرِ أَعَزُّ مِنَ الصِّدْقِ بِهِ

 شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الثامنه عشره بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۱۸) و قال علیه السّلام: الاستغناء عن العذر أعزّ من الصّدق به.

المعنى

نبّه علیه السّلام فی هذا الکلام إلى أنّ من یرید أن یرتکب عملا یحتاج إلى الاعتذار منه فالأولى ترک هذا العمل و التزام التقوى لئلّا یحتاج إلى الاعتذار و لو کان عذره صادقا و مقبولا، فانّ الاعتذار من الخطاء و لو کان مقبولا مهانه و تذلّل، فالاستغناء عنه عزّه و کرامه ینبغی الالتزام بها.

الترجمه

بى ‏نیازى از معذرت آبرومندتر است از عذر مقبول.

         مکن کارى که از آن عذر خواهى            و گر بر صدق تو باشد گواهى‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۲۰

حکمت ۳۲۸ صبحی صالح

۳۲۸-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ فَرَضَ فِی أَمْوَالِ الْأَغْنِیَاءِ أَقْوَاتَ الْفُقَرَاءِ فَمَا جَاعَ فَقِیرٌ إِلَّا بِمَا مُتِّعَ بِهِ غَنِیٌّ وَ اللَّهُ تَعَالَى سَائِلُهُمْ عَنْ ذَلِک‏

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

السابعه عشره بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۱۷) و قال علیه السّلام: إنّ اللَّه سبحانه فرض فی أموال الأغنیاء أقوات الفقراء، فما جاع فقیر إلّا بما متّع به غنیّ، و اللَّه تعالى سائلهم عن ذلک.

المعنى

الظاهر أنّ أقوات الفقراء الّتی جعلت فی أموال الأغنیاء هی الزکاه المفروضه على الوجه المقرّر فی بابها، فلو منعت کان من علیه مسؤولا عند اللَّه، و قد صرّح فی غیر واحد من الأخبار أنّ مقدار الزکاه المفروضه کاف لرفع حاجه الفقراء.

کما روى فی باب، العلّه لوضع الزکاه، بسنده عن حسن بن علیّ الوشاء، عن أبى الحسن الرضا علیه السّلام قال: قیل لأبی عبد اللَّه علیه السّلام: لأیّ شی‏ء جعل اللَّه الزکاه خمسه و عشرین فی کلّ ألف و لم یجعلها ثلاثین فقال علیه السّلام: إنّ اللَّه عزّ و جلّ جعلها خمسه و عشرین، أخرج من أموال الأغنیاء بقدر ما یکتفى به الفقراء، و لو أخرج النّاس زکاه أموالهم ما احتاج أحد.

الترجمه

فرمود: خداوند سبحان خوراک فقراء را در أموال توانگران واجب کرد و هیچ فقیرى گرسنه نماند جز بواسطه آنکه توانگر از حق او بهره‏مند شده است و خداى تعالى از این مطلب از آنان بازخواست کند.

بمال اغنیاء قوت فقیران
بود فرض إلهى بى کم و کاست‏

فقیر ار سر کند لخت و گرسنه‏
خدا از اغنیاء کرد است درخواست‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۲۳

حکمت ۳۲۷ صبحی صالح

۳۲۷-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )مَا ظَفِرَ مَنْ ظَفِرَ الْإِثْمُ بِهِ وَ الْغَالِبُ بِالشَّرِّ مَغْلُوبٌ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

السادسه عشره بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۱۶) و قال علیه السّلام: ما ظفر من ظفر الإثم به، و الغالب بالشّرّ مغلوب.

 الاعراب

به، جارّ و مجرور متعلّق بقوله: ظفر، و الباء سببیّه.

المعنى

نبّه علیه السّلام إلى أنّ من ظفر على خصمه بسبب إثم ارتکبه من الکذب و البهتان و الظلم فلیس بظافر حقیقه و إن نال مقصده ظاهرا، فانّ ظفره یشبه من سرق مال الغیر على غرّه منه، فانه ظفر بالمال و لکنه مأخوذ علیه على حال، فالغلبه بالشرّ غیر محمود العاقبه، و قد نسب الظفر إلى الاثم فی کلامه علیه السّلام و جعله سببا لظفر الاثم إشاره إلى أنّ الظافر فی الحقیقه هو الاثم الّذی ارتکبه، لا هو نفسه.

الترجمه

هر کس بارتکاب گناه پیروز شود پیروز نباشد، و آن که بسبب ستم غلبه کند در حقیقت مغلوب است.

هر کس بگناه گشت پیروز            پیروزی اوست ابر نوروز

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۴

حکمت ۳۲۶ صبحی صالح

۳۲۶-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )الْعُمُرُ الَّذِی أَعْذَرَ اللَّهُ فِیهِ إِلَى ابْنِ آدَمَ سِتُّونَ سَنَهً

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الخامسه عشره بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۱۵) و قال علیه السّلام: العمر الّذی أعذر اللَّه فیه إلى ابن آدم ستّون سنه.

اللغه

(أعذر اللَّه فیه): أتاه بالعذر، سوّغ لابن آدم أن یعتذر.

المعنى

على ما فی الشرح المعتزلی: یعنى أنّ ما قبل الستّین هی أیّام الصبا و الشبیبه و الکهوله، و قد یمکن أن یعذر الانسان فیه على اتّباع هوى النفس لغلبه الشّهوه و شره الحداثه، فاذا تجاوز السّتین دخل فی سنّ الشیخوخه و ذهبت عنه غلواء شرته فلا عذر له فی الجهل.

أقول: و الظاهر أنّ المراد شمول المغفره للمعاصی دون السّتین، فاذا تجاوز عنه کان المؤاخذه أشدّ.

الترجمه

عمرى که خداوند آدمیزاده را در آن عذرپذیر است تا شصت سال است.

عذر گنه خویش طلب کن ز خداوند            تا شصت نشد عمر تو عذر تو پذیرد

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۴

حکمت ۳۲۵ صبحی صالح

۳۲۵- وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  ) لَمَّا بَلَغَهُ قَتْلُ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ إِنَّ حُزْنَنَا عَلَیْهِ عَلَى قَدْرِ سُرُورِهِمْ بِهِ إِلَّا أَنَّهُمْ نَقَصُوا بَغِیضاً وَ نَقَصْنَا حَبِیباً

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الرابعه عشره بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۱۴) و قال علیه السّلام لمّا بلغه قتل محمّد بن أبی بکر رضی اللَّه عنه: إنّ حزننا علیه على قدر سرورهم به، إلّا أنّهم نقصوا بغیضا و نقصنا حبیبا.

المعنى

نبّه علیه السّلام إلى عظیم قدر محمّد فی أصحابه و أنصاره، و عظمه تأثیره فی ردّ مخالفیه و أعدائه، فانّه کان بمکان من الاخلاص بحضرته، و بموقع عال فی قلوب المسلمین لمکانته من أبیه أبی بکر فکان قتله فتّ فی عضد علیّ علیه السّلام و نصر مبین لأعدائه فقال علیه السّلام: إنّ حزننا علیه یساوى فرح أعدائنا بقتله، فانّهم نقصوا بغیضا مؤثّرا لهم، و نقصنا حبیبا و فیّا لنا.

الترجمه

چون خبر کشته شدن محمّد بن أبی بکر به آن حضرت رسید فرمود:

اندوه ما بر او باندازه شادى دشمنان ما است از خبر کشته شدن او، جز این که آنانرا دشمنى کم شد و ما را دوستى از دست شد.

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۱۲

حکمت ۳۲۴ صبحی صالح

۳۲۴-وَ قَالَ ( علیه‏ السلام  )اتَّقُوا مَعَاصِیَ اللَّهِ فِی الْخَلَوَاتِ فَإِنَّ الشَّاهِدَ هُوَ الْحَاکِم‏

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الثالثه عشره بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۱۳) و قال علیه السّلام: اتّقوا معاصى اللَّه فی الخلوات، فإنّ الشّاهد هو الحاکم.

المعنى

حذّر علیه السّلام عن ارتکاب المعاصی بأنها تقع على منظر من اللَّه البصیر بکلّ خافیه و هو الّذی یحکم على العاصی فی یوم الدّین، فویل على مجرم یکون شاهد جرمه هو القاضی نفسه، فهل له سبیل إلى البراءه من الجرم و التفصّی من المجازاه

الترجمه

از خدا بپرهیزید و در نهانی گناه نورزید، زیرا خدا که حاکم بر جرم شما است، خود گواه آنست.

بر حذر باش از گناه نهانی            که خدا شاهد است و حاکم و قاضی‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۱۳

حکمت ۳۲۳ صبحی صالح

۳۲۳-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )وَ قَدْ مَرَّ بِقَتْلَى الْخَوَارِجِ یَوْمَ النَّهْرَوَانِ بُؤْساً لَکُمْ لَقَدْ ضَرَّکُمْ مَنْ غَرَّکُمْ فَقِیلَ لَهُ مَنْ غَرَّهُمْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ

الشَّیْطَانُ الْمُضِلُّ وَ الْأَنْفُسُ الْأَمَّارَهُ بِالسُّوءِ غَرَّتْهُمْ بِالْأَمَانِیِّ وَ فَسَحَتْ لَهُمْ بِالْمَعَاصِی وَ وَعَدَتْهُمُ الْإِظْهَارَ فَاقْتَحَمَتْ بِهِمُ النَّارَ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الثانیه عشره بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۱۲) و قال علیه السّلام و قد مرّ بقتلى الخوارج یوم النّهروان: بؤسا لکم لقد ضرّکم من غرّکم، فقیل له: من غرّهم یا أمیر المؤمنین فقال علیه السّلام: الشیطان المضلّ و الأنفس الأمّاره بالسّوء، غرّتهم بالامانیّ، و فسحت لهم بالمعاصی، و وعدتهم الإظهار فاقتحمت بهم النّار.

اللغه

(البؤس): الشدّه و الضیق. (الاظهار) مصدر أظهرته على زید أى جعلته ظاهرا علیه غالبا له.

الاعراب

بؤسا منصوب على المصدر. و الأنفس الأماره مبتدأ، غرّتهم جمله فعلیه خبره و المجموع جمله حالیه لمفعول غرّهم المحذوف مع فعله.

المعنى

دعا علیه السّلام على القتلى و نبّه على استحقاقهم لذلک باغترارهم بمن دعاهم إلى ما فیه ضرّهم و نکالهم، و أجاب عن السؤال بمن غرهم بأنّه هو الشیطان المضلّ الذی یغرّر الناس و یغریهم بالباطل مع مساعده النفس الأمّاره له، فالمقصود أنّ الشیطان غرّهم حال کون نفوسهم الأمّاره غرّتهم بالأمانى، و وسعت لهم طریق المعاصی و وعدتهم بالغلبه، و ألقتهم فی النّار.

قال ابن میثم: و یفهم من تفسیره لمن ضرّهم و غرّهم بالشیطان المضلّ و الانفس الأمّاره بالسوء أنّ الشیطان قد یراد به النّفس الأمّاره إلخ فجعل الواو عاطفه و التزم بوحده العاطف و المعطوف، و هو خلاف الظاهر من وجوه، و الأولى أنّ الواو حالیه، کما قرّرناه.

الترجمه

چون روز جنگ نهروان بکشته ‏هاى خوارج برخورد فرمود: بدا بحال شما راستى که هر که شما را فریفت زیانتان رسانید، به آن حضرت گفته شد: کى آنانرا فریفت فرمود: شیطان گمراه کننده بهمراه نفوس أمّاره بسوء که آنانرا بارزوها فریفت و راه گناهان را برابر آنها گشود و نوید پیروزی به آنها داد تا بدوزخشان در افکند.

در روز نهروان بخوارج علی گذشت
کافتاده جمله کشته و غلطان بخاک و خون‏

گفتا بدا بحالتان که زیان کرد بر شما
آن کو فریب داد و ز حق بردتان برون‏

گفتند یا علی چه کس آنها فریب داد
گفتا: مضلّ خلق ابلیس ذو الفنون

‏منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۸

حکمت ۳۲۲ صبحی صالح

۳۲۲-وَ رُوِیَ أَنَّهُ ( علیه ‏السلام  )لَمَّا وَرَدَ الْکُوفَهَ قَادِماً مِنْ صِفِّینَ مَرَّ بِالشِّبَامِیِّینَ فَسَمِعَ بُکَاءَ النِّسَاءِ عَلَى قَتْلَى صِفِّینَ وَ خَرَجَ إِلَیْهِ حَرْبُ بْنُ شُرَحْبِیلَ الشِّبَامِیِّ وَ کَانَ مِنْ وُجُوهِ قَوْمِهِ فَقَالَ ( علیه ‏السلام  )لَهُ أَ تَغْلِبُکُمْ نِسَاؤُکُمْ عَلَى مَا أَسْمَعُ أَ لَا تَنْهَوْنَهُنَّ عَنْ هَذَا الرَّنِینِ وَ أَقْبَلَ حَرْبٌ یَمْشِی مَعَهُ وَ هُوَ ( علیه ‏السلام  )رَاکِبٌ فَقَالَ ( علیه‏ السلام  )ارْجِعْ فَإِنَّ مَشْیَ مِثْلِکَ مَعَ مِثْلِی فِتْنَهٌ لِلْوَالِی وَ مَذَلَّهٌ لِلْمُؤْمِنِ

 شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الحادیه عشره بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۱۱) و روى أنّه علیه السّلام لمّا ورد الکوفه قادما من صفین مرّ بالشبامیّین فسمع بکاء النّساء على قتلى صفّین و خرج إلیه حرب بن شرحبیل الشبامی و کان من وجوه قومه فقال علیه السّلام له: أ تغلبکم نساؤکم على ما أسمع أ لا تنهونهنّ عن هذا الرّنین و أقبل حرب یمشی معه و هو علیه السّلام راکب، فقال علیه السّلام له: ارجع فإنّ مشى مثلک مع مثلی فتنه للوالی و مذلّه للمؤمن.

اللغه

(شبام) بکسر الشین: حیّ من العرب (الرّنین): الصّوت.

الاعراب

قادما: حال عن فاعل ورد. ألا تنهونهنّ، للتحضیض و الترغیب.

المعنى

یستفاد من قوله علیه السّلام (ألا تنهونهنّ عن هذا الرّنین) حرمه الرّنین على المیّت مطلقا، أو إذا قتل فی الجهاد لأنّه موجب لشماته الأعداء، و لأنّ الشهاده سعاده یلزم شکرها، و الرّنین ینافی الشّکر.

و قوله (ارجع) إلخ-  یدلّ على منتها المساواه فی الاسلام و عدم ترفّع الوالی على الرعیّه حتّى بهذا المقدار من الوضعیّه.

الترجمه

روایت شده که علی علیه السّلام چون از جبهه صفّین برگشت و بکوفه وارد شد بقبیله‏ بنی شبام گذر کرد و گریه زنان را شنید که بر کشته ‏هاى صفین ناله مى‏ کردند در این هنگام حرب بن شرحبیل شبامى که یکى از سران قبیله بود حضورش آمد حضرت باو فرمود: زنان شما با این فریاد گریه که من مى‏ شنوم بر شما چیره شدند باید آنها را از این ناله‏ ها بازدارید، حرب پیاده در رکاب او مى ‏رفت باو فرمود: برگرد پیاده رفتن مثل تو در رکاب مثل من مایه فتنه و غرور والی مى‏شود، و سبب خواری و بى‏اعتباری مؤمن مى‏گردد.

علی چون ز صفین بکوفه رسید
رنین و عویل زنان را شنید

که بر کشته‏ها گریه کردند زار
فرو هشته یکباره صبر و قرار

بگردى شبامی بگفتا چرا
زنان وانگیرید زین ماجرا

شبامى ره اندر رکابش گرفت‏
پیاده بهمراه او راه رفت‏

بفرمود برگرد کاین کار تو
بوالیت فتنه است و خوارى بتو

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۲۰

حکمت ۳۲۱ صبحی صالح

۳۲۱-وَ قَالَ ( علیه‏ السلام  )لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ وَ قَدْ أَشَارَ إِلَیْهِ فِی شَیْ‏ءٍ لَمْ یُوَافِقْ رَأْیَهُ لَکَ أَنْ تُشِیرَ عَلَیَّ وَ أَرَى فَإِنْ عَصَیْتُکَ فَأَطِعْنِی

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

العاشره بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۱۰) و قال علیه السّلام لعبد اللَّه بن العبّاس و قد أشار إلیه فی شی‏ء لم یوافق رأیه: لک أن تشیر إلىّ و أرى، فإن عصیتک فأطعنی.

الاعراب

قوله علیه السّلام: و أرى: نزّل منزله اللّازم فترک مفعوله لافاده العموم و إبهام المفهوم، فقول ابن میثم: و حذف مفعول أرى للعلم به، لیس بوجه.

المعنى

قال ابن میثم: روی أنه أشار علیه علیه السّلام عند انصرافه من مکّه حاجا و قد بایعه النّاس، و قال: یا أمیر المؤمنین إنّ هذا أمر عظیم یخاف غوائل النّاس فیه، فاکتب لطلحه بولایه البصره، و للزبیر بولایه الکوفه، و اکتب إلى معاویه و ذکّره القرابه و الصّله و أقرّه على ولایه الشام حتّى یبایعک، فان بایعک و جرى على سنّتک و طاعه اللَّه فاترکه على حاله، و إن خالفک فادعه إلى المدینه و أبدله بغیره، و لا تموّج بحار الفتنه، فقال علیه السّلام: معاذ اللَّه أن افسد دینى بدنیا غیری، و لک یا ابن عباس أن تشیر و أرى.

أقول: کأنه علیه السّلام یعلم نوایا القوم و أنّهم لا ینقادون للحقّ، و حبّ الریاسه أعمى قلوبهم، و لو نالوا إنفاذه فی الولایه على المسلمین تمسّکوا به فی تفریق أمر الامّه و السعى وراء مقاصدهم الخبیثه، و علمه بهذا الأمر إمّا باخبار من النبیّ صلّى اللَّه علیه و آله، و إمّا بقذف فی قلبه الولوی علیه السّلام.

الترجمه

چون ابن عباس پس از بیعت مسلمین با وى از مکه برگشت به آن حضرت عرض کرد: یا أمیر المؤمنین کار خلافت بزرگ است و مردم را در آن فتنه ‏ها است، حکومت بصره را بطلحه بده، و حکومت کوفه را بزبیر، و معاویه را بر شام حکمروا کن و خویشى و صله رحم را بیادش آور و بحکومت شامش واگزار تا با تو بیعت کند، و اگر بیعت کرد و بروش تو عمل کرد و اطاعت خدا نمود او را بحال خود واگزار، و اگر مخالفت کرد بمدینه ‏اش طلب کن و دیگرى بجایش مأمور کن، دریاهاى فتنه را بموج نیاور، در پاسخ او فرمود:

تو باید بمن پیشنهاد بدهى و من رأی بزنم، و اگر با تو مخالفت کردم باید از من اطاعت کنی.

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۲۰

 حکمت ۳۲۰ صبحی صالح

۳۲۰-وَ قَالَ ( علیه‏ السلام  )لِسَائِلٍ سَأَلَهُ عَنْ مُعْضِلَهٍ سَلْ تَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتاً

فَإِنَّ الْجَاهِلَ الْمُتَعَلِّمَ شَبِیهٌ بِالْعَالِمِ وَ إِنَّ الْعَالِمَ الْمُتَعَسِّفَ شَبِیهٌ بِالْجَاهِلِ الْمُتَعَنِّتِ

  شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

التاسعه بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۰۹) و قال علیه السّلام لسائل سأله عن معضله: سل تفقّها، و لا تسأل تعنّتا، فإنّ الجاهل المتعلّم شبیه بالعالم، و إنّ العالم المتعسّف شبیه بالجاهل المتعنّت.

اللغه

(المعضله): المسأله الصّعبه الضّیقه المخارج من الاعضال. (التعنّت) و لا تسأل تعنّتا التعنّت طلب العنت و هو الأمر الشاقّ أى لا تسئل لغیر الوجه الّذی ینبغی طلب العلم له کالمغالبه و المجادله. (العسف): الأخذ على غیر الطریق و الظلم أیضا و کذلک التعسّف و الاعتساف-  مجمع البحرین- .

الاعراب

تفقّها، مفعول له أو مصدر سدّ مسدّ الحال على وجه المبالغه، و کذا قوله: تعنّتا.

المعنى

وضع علیه السّلام حدّا للمتعلّم فی سؤاله عن العالم، و حدّا للعالم فی جواب السائل فأشار إلى الأوّل بقوله: (سل تفقّها) أى طرح السؤال لا بدّ و أن یکون من الجاهل‏ بالمسأله فیرید أن یعرف الجواب و یفهمه، فلا بدّ أن یکون سؤاله فیما یحتاج إلى معرفته و على وجه عملىّ، فأمّا السؤال عمّا لا یحتاج إلیه أو السؤال عمّا یصعب للسائل أو من یصل إلیه الجواب فهمه و هو غیر معمول علیه فلا یفید إلّا المشقّه على السائل و المجیب، و هو التعنّت الّذی نهى عنه علیه السّلام.

و نبّه علیه السّلام إلى الثانی بقوله (إنّ العالم المتعسّف شبیه بالجاهل) و المقصود أنّ المسئول عنه لا بدّ و أن یجیب على السؤال بما یعرفه واضحا و إلّا فیقول لا أدری فلو تعسّف فی الجواب أى قصد تسکیت السائل بتقریر امور لا یربط بالسؤال أو لا یعلم صحته فیکون شبیها بالسائل المتعنّت و قد روی عنه حق العالم فیما یلی: من حقّ العالم أن لا تکثر علیه بالسؤال و لا تعتّه فی الجواب و لا تضع له غامضات المسائل، و لا تلحّ علیه إذا کسل، و لا تأخذ بثوبه إذا نهض، و لا تفش له سرّا و لا تغتابنّ عنده أحدا، و لا تنقلنّ إلیه حدیثا، و لا تطلبنّ عثرته، و إن زلّت قبلت معذرته، و علیک أن توقّره و تعظّمه للّه ما دام حافظا أمر اللَّه، و لا تجلس أمامه، و إذا کانت له حاجه فاسبق أصحابک إلى خدمته.

الترجمه

فرمود: براى فهمیدن پرسش کن و براى آزار دادن نپرس، زیرا نادان معلّم مانند دانا است، و داناى خلافگو مانند نادان زورگو است.

بپرس از براى حقیقت شناسى
نه آزردن عالم و ناسپاسى‏

که شاگرد حقجو چه عالم بود
ولی نارواگو چه جاهل بود

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۱۳

 حکمت ۳۱۸ صبحی صالح

۳۱۸-وَ قِیلَ لَهُ بِأَیِّ شَیْ‏ءٍ غَلَبْتَ الْأَقْرَانَ فَقَالَ ( علیه‏ السلام  )مَا لَقِیتُ رَجُلًا إِلَّا أَعَانَنِی عَلَى نَفْسِهِ‏

قال الرضی یومئ بذلک إلى تمکن هیبته فی القلوب

  شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

السابعه بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۰۷) و قیل له علیه السّلام: بأیّ شی‏ء غلبت الأقران فقال علیه السّلام: ما لقیت رجلا [أحدا] إلّا أعاننی على نفسه.

قال الرّضیّ رحمه اللَّه: یؤمى بذلک إلى تمکّن هیبته فی القلوب.

اللغه

(القرن) ج: أقران: کفؤک، من یقاومک، نظیرک فی الشجاعه أو العلم أو غیرها-  المنجد- .

المعنى

قد ورد فی بعض الروایات إعانه بعض الملائکه له فی جهاده و دفاعه مع الکفّار و لعلّ الخوف الغالب على أقرانه أثر همس الملائکه فی قلوبهم فیقع الرّوع علیهم و لا یقدرون على المقاومه معه علیه السّلام.

الترجمه

به آن حضرت گفته شد: با چه وسیله بر هم‏نبردان خود چیره شدى در پاسخ فرمود: من با هیچ مردى و پیکار برنخوردم جز این که با دست خودش بمن کمک کرد تا او را از پاى در آوردم.

شد سؤال از علی که چون چیره
بر دلیران شدى و هم خیره‏

گفت: با هر یلی که برخوردم‏
کمک از وى بسود خود بردم‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۸

 حکمت ۳۱۷ صبحی صالح

۳۱۷-وَ قَالَ لَهُ بَعْضُ الْیَهُودِ مَا دَفَنْتُمْ نَبِیَّکُمْ حَتَّى اخْتَلَفْتُمْ فِیهِ فَقَالَ ( علیه ‏السلام  )لَهُ إِنَّمَا اخْتَلَفْنَا عَنْهُ لَا فِیهِ وَ لَکِنَّکُمْ مَا جَفَّتْ أَرْجُلُکُمْ مِنَ الْبَحْرِ حَتَّى قُلْتُمْ لِنَبِیِّکُمْ اجْعَلْ لَنا إِلهاً کَما لَهُمْ آلِهَهٌ قالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

السادسه بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۰۶) و قال له علیه السّلام بعض الیهود: ما دفنتم نبیّکم حتّى اختلفتم فیه فقال علیه السّلام له: إنّما اختلفنا عنه لا فیه، و لکنّکم ما جفّت أرجلکم من البحر حتّى قلتم لنبیّکم: «اجْعَلْ لَنا إِلهاً کَما لَهُمْ آلِهَهٌ قالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ»-  ۱۳۸-  الاعراف».

المعنى

أجاب علیه السّلام الیهود بأنّ اختلافنا بعد نبیّنا فیما صدر عنه صلوات اللَّه علیه فی أمر الوصایه و لا اختلاف بیننا فی ما جاء به من التوحید، و لا فى نبوّته، و أما أنتم الیهود فقد اختلفتم فی حیاه موسى علیه السّلام فى أصل دعوته و هو التوحید و معرفه اللَّه تعالى فقلتم له: اجعل لنا صنما إلها نراه و نعبده فما أسوأ حالکم.

قال فی الشرح المعتزلی: و قد روی حدیث الیهودی على وجه آخر، قیل: قال یهودیّ لعلىّ علیه السّلام: اختلفتم بعد نبیّکم و لم یجفّ ماؤه-  یعنى غسله صلّى اللَّه علیه و آله-فقال علیه السّلام: أنتم قلتم: اجعل لنا إلها کما لهم آلهه، و لما یجفّ ماؤکم.

الترجمه

یکى از یهودیها بحضرتش عرض کرد: پیغمبر خود را بخاک نسپردید تا در باره او اختلاف کردید در پاسخ فرمود: ما در باره او اختلاف نداریم در آنچه وصیت کرده اختلاف داریم ولی شما هنوز آب دریا از پایتان نخشکیده بود که در باره خدا بشک افتادید و به پیغمبر خود که زنده و برازنده بود گفتید «یک معبود براى ما مقرّر دار بمانند معبودى که این بت پرستان دارند و بپاسخ شما گفت: راستى که شماها مردم نادانى هستید».

یک یهودی گفت از راه عناد
با علی آن سرور و میر عباد

دفن ناکرده پیمبر در خلاف‏
او فتادید اندر ان فخر مناف‏

گفت اندر وى خلاف از ما مجو
بر سر میراث او شد گفتگو

لیک خودتان چون ز دریا بر شدید
تا هنوز از آب دریاتر بدید

از نبیّ خود طلب کردید بت
از خدا برگشته و رو سوى بت‏

گفت موسى راستى اى قوم من‏
جمله نادانید و اهل ریب و فن‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۱۳

حکمت ۳۱۶ صبحی صالح

۳۱۶-وَ قَالَ ( علیه ‏السلام  )أَنَا یَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمَالُ یَعْسُوبُ الْفُجَّارِ

 قال الرضی و معنى ذلک أن المؤمنین یتبعوننی و الفجار یتبعون المال کما تتبع النحل یعسوبها و هو رئیسها

 شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الخامسه بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۰۵) و قال علیه السّلام: أنا یعسوب المؤمنین، و المال یعسوب الفجّار. قال الرّضیّ رحمه اللَّه: و معنى ذلک أنّ المؤمنین یتّبعوننی، و الفجّار یتّبعون المال کما تتبع النّحل یعسوبها، و هو رئیسها.

المعنى

(الیعسوب) ملکه النحل، و من عاده النحل التهافت علیها و اتّباعها أینما ترحل و تقیم کتهافت الفراش على الشموع، و هذا التشبیه أبلغ تعبیر فی المحبّه و الاطاعه و قد نرى تهافت الفجّار على الأموال و إکبابهم علیه فی کلّ حال، و هذا حال المؤمنین مع أمیرهم علیه السّلام.

الترجمه

فرمود: من سرور مطاع و محبوب مؤمنانم، و مال دنیا سرور و مطاع أهل فجور و نابکارانست.

         منم سرور مؤمنان در جهان            بود مال و زر سرور فاجران‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۱۲

حکمت ۳۱۵ صبحی صالح

۳۱۵-وَ قَالَ ( علیه‏ السلام  )لِکَاتِبِهِ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی رَافِعٍ أَلِقْ دَوَاتَکَ وَ أَطِلْ جِلْفَهَ قَلَمِکَ وَ فَرِّجْ بَیْنَ السُّطُورِ وَ قَرْمِطْ بَیْنَ الْحُرُوفِ فَإِنَّ ذَلِکَ أَجْدَرُ بِصَبَاحَهِ الْخَطِّ

  شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الرابعه بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۰۴) و قال علیه السّلام لکاتبه عبید اللَّه بن أبی رافع: ألق دواتک و أطل جلفه قلمک، و فرّج بین السّطور، و قرمط بین الحروف فإنّ ذلک أجدر بصباحه الخطّ.

اللغه

قال الشارح المعتزلی: لاق الحبر بالکاغذ یلیق أی التصق، و لقته أنا یتعدّى و لا یتعدّى، و هذه دواه ملیقه أی قد أصلح مدادها و جاء ألق الدواه إلاقه، فهی ملاقه و هى لغه قلیله و علیها وردت کلمه أمیر المؤمنین علیه السّلام. و قال «المنجد»: لاق یلوق الدواه: أصلح مدادها، ألاق یلیق الدواه، بمعنى لاقها.

و تقول: هى (جلفه) القلم بالکسر و الحلفه هیئه فتحه القلم الّتی یستمدّ بها المداد کجلسه و رکبه و تقول: (قرمط) قرمطه الکتاب: کتبه دقیقا و قارب بین سطوره.

المعنى

الخطّ أدب یخدم الاجتماع و المدنیّه من وراء العصور، و یکون رکنا للتمدّن و التّدین لکونه وسیله لحفظ القوانین و الکتب السماویّه، و قد اهتمّ الاسلام بتعلیم الخطّ و تعلّمه بین المسلمین من عهد النبیّ صلّى اللَّه علیه و آله، و حسن الخطّ أحد أسباب الرزق و قد قام علیه السّلام بتعلیم آداب الکتابه، و افتتح بکلامه هذا مکتبا أدبیّا صناعیّا فی تاریخ الاسلام، و رغّب فی السعی وراء تحسین الخطّ و الاهتمام بصباحته، و قد قام کتّاب الاسلام بهذا الدستور و حسّنوا الخطّ و حوّلوه إلى صور شتّى و أقلام عدّه یناسب کلّ منها لفنّ من الفنون.

الترجمه

بنویسنده و منشی خود عبید اللَّه بن أبی رافع فرمود: دوات خود را إصلاح کن که روان و بی‏ خاشاک باشد، و دهانه خامه ‏ات را دراز بگیر، و میان سطرها فاصله بده و حروف را پیوسته و نزدیک هم بنویس، زیرا براى زیبائی خط مناسب‏ تر است.

یکى منشی علی را بود استاد
ابو رافع چنین فرزند را زاد

باو فرمود لیقه ده دواتت‏
دهان خامه‏ات میکش تو آزاد

میان سطرها را کن گشاده
حروفش نزد یکدیگر نهاده‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۲۰

حکمت ۳۱۴ صبحی صالح

۳۱۴-وَ قَالَ ( علیه‏ السلام  )رُدُّوا الْحَجَرَ مِنْ حَیْثُ جَاءَ فَإِنَّ الشَّرَّ لَا یَدْفَعُهُ إِلَّا الشَّر

  شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الثالثه بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۰۳) و قال علیه السّلام: ردّوا الحجر من حیث جاء، فإنّ الشّرّ لا یدفعه إلّا الشّرّ.

المعنى

قد تعرّض علیه السّلام فی حکمته هذه لبیان فلسفه المجازات و القصاص فی الشرائع و بیان أنّه إذا لم یجر حکم الإعدام على القاتل و القصاص على الجانی لا یمکن دفع الشرور عن الاجتماع المبتلى بالجهل و الغرور، فقوله علیه السّلام مقتبس من قوله تعالى: «وَ لَکُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاهٌ یا أُولِی الْأَلْبابِ» و من قوله تعالى «فَمَنِ اعْتَدى‏ عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‏ عَلَیْکُمْ».

الترجمه

سنگ را بهمان جا که از آن آمده است برگردانید، زیرا بد را جز با بد نتوان دفع کرد. چه خوش سروده است:

         کلوخ انداز را پاداش سنگ است            و گرنه کار عدل و داد تنگ است‏

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۸

حکمت ۳۱۳ صبحی صالح

۳۱۳-وَ قَالَ ( علیه‏ السلام  )وَ فِی الْقُرْآنِ نَبَأُ مَا قَبْلَکُمْ وَ خَبَرُ مَا بَعْدَکُمْ وَ حُکْمُ مَا بَیْنَکُم‏

شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱

الثانیه بعد ثلاثمائه من حکمه علیه السّلام

(۳۰۲) و قال علیه السّلام: و فی القرآن نبأ ما قبلکم، و خبر ما بعدکم و حکم ما بینکم.

المعنى

الظاهر أنّ غرضه علیه السّلام من هذا الکلام بیان أنّ القرآن کتاب کاف للمسلم فیما یحتاج إلیه من المعارف و یتوق الیه نفسه من المعلوم، فانّ الانسان یرید أن یعرف نفسه من أین جاء و کیف تکون و کیف یعیش و إلى أین یصیر و القرآن بیّن تطوّر الانسان من عالم المادّه و مبدء التراب إلى أن نفخ فیه الرّوح و انشائه خلقا آخر، و قرّر ما یحتاج إلیه من الاداب و الأحکام فی طول حیاته إلى أن یموت و بیّن ما یعرض له بعده من البرزخ و القیامه و ما یؤول الیه أمره من الجنّه و النّار.

و یرید أن یعرف أحوال بنى جلدته و سائر ما بحضرته، ففی القرآن أخبار القرون الماضیه و اخبار عن امور مستقبله، و فیه أحکام و آداب فیما بین النّاس من شتّى وجوه الحیاه و المعیشه.

الترجمه

فرمود: در قرآنست خبر آنچه پیش از شما بوده، و خبر آنچه پس از شما خواهد بود، و بیان حکم میان شماها در زندگانی.

منهاج ‏البراعه فی ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی

بازدیدها: ۱۶