حکمت ۲۱۱ صبحی صالح
۲۱۱-وَ قَالَ ( علیه السلام )الْجُودُ حَارِسُ الْأَعْرَاضِ
وَ الْحِلْمُ فِدَامُ السَّفِیهِ
وَ الْعَفْوُ زَکَاهُ الظَّفَرِ
وَ السُّلُوُّ عِوَضُکَ مِمَّنْ غَدَرَ
وَ الِاسْتِشَارَهُ عَیْنُ الْهِدَایَهِ
وَ قَدْ خَاطَرَ مَنِ اسْتَغْنَى بِرَأْیِهِ
وَ الصَّبْرُ یُنَاضِلُ الْحِدْثَانَ
وَ الْجَزَعُ مِنْ أَعْوَانِ الزَّمَانِ
وَ أَشْرَفُ الْغِنَى تَرْکُ الْمُنَى
وَ کَمْ مِنْ عَقْلٍ أَسِیرٍ تَحْتَ هَوَى أَمِیرٍ
وَ مِنَ التَّوْفِیقِ حِفْظُ التَّجْرِبَهِ
وَ الْمَوَدَّهُ قَرَابَهٌ مُسْتَفَادَهٌ
وَ لَا تَأْمَنَنَّ مَلُولًا
شرح میر حبیب الله خوئی ج۲۱
المتمم للمائتین من حکمه علیه السّلام
(۲۰۰) و قال علیه السّلام: الجود حارس الأعراض، و الحلم فدام السّفیه، و العفو زکاه الظّفر، و السّلوّ عوضک ممّن غدر، و الاستشاره عین الهدایه، و قد خاطر من استغنى برأیه، و الصّبر یناضل الحدثان و الجزع من أعوان الزّمان، و أشرف الغنى ترک المنى.و کم من عقل أسیر عند هوى أمیر، و من التّوفیق حفظ التّجربه و المودّه قرابه مستفاده، و لا تأمننّ ملولا.
اللغه
(حرسه) حراسه: حفظه (الفدام): ما یوضع فی فم الابریق لیصفّی ما فیه و الخرقه الّتی یشدّ بها المجوسی فمه للحلم عن السفه باعتبار أنّه یسکته (و سلوت) عنه سلوا من باب قعد: صبرت عنه.
أصل المناضله المراماه ثمّ اتّسع فیه فیقال: فلان یناضل عن فلان إذا تکلّم عنه بعذره، و (مللته) و مللت منه من باب تعب و ملاله: سئمت و ضجرت و الفاعل ملول- مجمع البحرین.
الاعراب
و کم من عقل أسیر: کم خبریّه مبتدأ و من عقل تمیز له و أسیر صفه للعقل عند هوى أمیر، ظرف مستقر مضاف خبرکم، و من التوفیق، ظرف مستقرّ خبر حفظ التجربه قدّم علیه لرعایه السجع.
المعنى
قد جمع علیه السّلام محاسن الأخلاق و فضائلها الّتی ترتبط بالاجتماع السّلیم و تشکل النظام الحکیم فی ثلاث عشره کلمه کلّها قضایا قیاساتها معها و ساقتها على اسلوب حکیم تفید الحکم و الدلیل علیه.
فحثّ على الجود بقوله: الجود حارس الأعراض فدلّ على أنّ العطاء و الانفاق لا یکون بلا عوض بل یحصل به أثمن الأعواض و هو حفظ العرض و الاحترام عن الهتک بالسّب و الغیبه من الأراذل و ذوی الفاقه.
و أشار إلى أنّ الحلم یسکت السّفیه و یشدّ فمه عن مزید لغوه و تهتّکه فهو فدام على فیه و سدّ لاظهار ما فیه.
و الظفر أثمن مکتسب للبشر و أغلا فائده حصلت له و ینبغی إخراج الزکاه عنها و زکاته العفو عن المغلوب.
و الغدر یوجب حرقه فی القلب و لا یصلحها إلّا السلوّ و الاصطبار.
و أحسن دلیل على حسن العواقب هو الشورى مع أهله، فکأنّه عین الوصول إلى المقصد.
و من ترک الشور فی أمره و استغنى برأیه عرض نفسه للخطر، و أوقعها فى الضرر.
و الحوادث مصطفه تجاه الانسان و لا بدّ من الدّفاع و المبارزه معها بالصّبر.
فانّ الجزع بنفسه عون على الزّمان فی ظفر الحدثان على الانسان.
و لا یمکن تحصیل المنى بالأموال الطائله و الثروه البالغه و ما یتحصّل منها بها یتحمل الانسان فی سبیله جهودا یکاد یندم من طلبها، فأشرف الغنى هو ترکها.
و الامراء مستبدّون غالبا و یتبعون أهواءهم و شهواتهم فالعقول أسیره فی یدهم لا تقدر على ردعهم عن أهوائهم سواء کان عقلهم أنفسهم أو عقل من وقع تحت سلطانهم.
و حفظ التجارب و الاعتبار عنها للمستقبل من التوفیق فی طلب السعاده و الخیر و من أهمّ أسبابه.
و المودّه المکتسبه من الأجانب تقوم مقام القرابه فی الاستعانه و قضاء الحوائج حتّى یعبّر عن الصدیق الوفیّ بالأخ و إذا کان ذا سنّ و شرف بالأب و الامّ.
و الشخص الملول الّذی یضجر عن الأعمال لا یکون أمینا على الخدمه و لا على المال، لأنّه بکسالته و ضجره عن العمل لا یؤدّی حق الخدمه و لا یحفظ المال و یرعاه.
الترجمه
فرمود: بخشش پاسبان آبروست، و بردباری پوزبند بیخرد، و گذشت زکاه پیروزیست، خوددارى و بردبارى عوضى است از عهدشکنی و خیانت دیگران و مشورت کردن خود بمقصود راه یافتن است.
هر کس خودسرانه کار کند دچار خطر است، شکیبائى مبارزه با حوادث است و بیتابی خود کمک زمانه کجرو است، بهترین ثروت ترک آرزوها است، چه بسیار خردى که أسیر هوسرانى امیریست، تجربه اندوزی خود توفیقى است، و دوستی و مهربانی مردم قرابتی است که بدست آمده، هرگز نباید زودرنج را أمین خود کنى.
پاسبان آبرو کن، بخششت
بردبارى پوزبند جاهلت
در گذشت أز ظفر باشد زکاه
خود نگهدارى عوض أزبى وفات
مشورت کن تا بمقصودت رسى
خودسری باشد خطر بر هر کسى
صبر میباشد دفاع از حادثه
خود جزع یارى بود بر کارثه
گر توانى بگذرى از آرزو
در کف آوردى غنا با آبرو
اى بسا عقلى که در بند و أسیر
از هوسرانىّ سوزان أمیر
تجربه توفیق را پیشت کند
دوستی بیگانه را خویشت کند
زودرنجان را امین خود مگیر
بشنو این اندرزها از رأى پیر
منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی)//میر حبیب الله خوئی
بازدیدها: ۲۸