خطبه ها خطبه شماره ۱۳6 (ترجمه و شرح فلسفی علامه محمد تقی جعفری)

متن خطبه صد و سى و ششم

ترجمه خطبه صد و سى و ششم

و از سخنان آن حضرت است در امر بيعت 1 ( بيعت شما با من يك حادثه ناگهانى نبود 2 و كار و تلاش و هدف من در حيات غير از كار و خواسته‏هاى شما است 3 زيرا من شما را براى خدا مى‏خواهم ، شما مرا براى خودتان مى‏خواهيد . 4 اى مردم ، مرا براى اصلاح نفوس خودتان يارى كنيد 5 و سوگند بخدا داد مظلوم را از ظالمش مى‏ستانم و افسار ستمكارش را مى‏گيرم و او را تا چشمه‏سار حق مى‏كشانم اگر چه او نخواهد 6 . )

بيعت شما با من يك پديده ناگهانى نبوده و با كمال اختيار و تدبير و بدون كوچكترين اجبار بوده است

ابن ابى الحديد شارح مشهور نهج البلاغه مى‏گويد : « امير المؤمنين عليه السلام در اين سخن به بيعت ابوبكر اعتراض مى‏نمايد و ما در معناى اين سخن كه « كانت بيعة أبى بكر فلتة وقى اللّه شرّها » كه عمر آن را گفته است ، كلامى داريم كه در گذشته مطرح كرده‏ايم » 1 اين جمله كه عمر درباره داستان بيعت به ابو بكر گفته است ، احتياج به توضيح و تحليل بيشترى دارد ، زيرا از يك طرف بعضى از مدافعين مى‏گويند : ابو بكر بجهت شايستگى و علل منطقى مورد بيعت قرار گرفته است ، زيرا اگر چنين نبود ، مورد اعتراض مهاجرين و انصار و همه مسلمانان قرار مى‏گرفت .

در مقابل اين گروه كسانى هستند كه مى‏گويند : اصل جريان نه مطابق نظر آن مدافعين بوده است و نه فلته ( حادثه ناگهانى ) ، بلكه بعضى از صحابه پيش از وفات پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلم اين جريان را تدبير و تثبيت كرده بودند .

و بهر حال ، با نظر به اينگونه تناقضات در تفسير جريان فوق ، لازم است صاحبنظران مخلص و متقى و مطلع از قضاياى صدر اسلام اين جريان را با كمال دقت و تحمل و صرف وقت لازم و كافى مورد تحليل قرار داده و واقعيت را تبيين نمايند . 3 ، 4 و ليس أمرى و أمركم واحدا ، إنّى أريدكم للّه و أنتم تريدوننى لأنفسكم ( كار و تلاش و هدف من در حيات ، غير از كار و خواسته‏هاى شما است ، زيرا من شما را براى خدا مى‏خواهم ، شما مرا براى خودتان )

من شما را براى قرار دادن در جاذبه كمال الهى ميخواهم ، شما مرا براى اشباع هوى و هوس‏هاى خود ميخواهيد

عاشق به جهان در طلب جانان است
معشوق برون ز حيّز امكان است

نايد به مكان آن نرود اين ز مكان
اينست كه درد عشق بى‏درمان است

در تفسير فرمان مبارك امير المؤمنين عليه السلام به مالك اشتر براى اداره جامعه مصر ،بحثى تحت اين عنوان داشتيم كه « عالى‏ترين رابطه ميان زمامدار و مردم جامعه ، رابطه شخصيت رشد يافته يك انسان است با اجزاء و نيروها و فعاليت‏هاى وجودى او » [ ص 395 ] با توجه باين رابطه ،بديهى است كه شخصيت رشد يافته يك انسان ، همواره در صدد صعود تكاملى است و اجزاء و نيروها و فعاليتهاى مادى او بمقتضاى طبيعت مادى كه دارند ، همواره در صدد تنزل و غلطيدن در علفزار ماديات ميباشند

خواجه مى‏گريد كه ماند از قافله
خنده‏ها دارد از اين ماندن خرش

برگشاده روح بالا بال‏ها
تن زده اندر زمين چنگال‏ها

مولوى اين است قانون شخصيت كمال‏جوى آدمى كه رو به بالا دارد ، و قانون اجزاء و شئون طبيعى او كه رو به پايين دارد . اينست داستان يك مرد كمال يافته در جامعه‏اى كه افراد آن ، نميخواهند سر به بالا نموده و رو به گرديدن‏هاى تكاملى حركت كنند .

چنين شخصيتى در حقيقت مى‏خواهد دو مجموعه مادى سنگين را تصفيه و تزكيه نموده و آن دو را براى پروازهاى تكاملى به حركت درآورد :مجموعه يكم اجزاء و نيروهاى مادى وجود خود اوست كه بايد بقدرى شفاف و تصفيه شده باشند كه مانع پرواز تكاملى شخصيت نباشند .

مجموعه دوم افراد جامعه ‏اى هستند كه آن شخصيت رشد يافته مديريت تكاملى آن را به عهده گرفته است . و بايد باين نكته هم توجه داشت كه چنين نيست كه اگر شخصيت بزرگ توانسته باشد اجزاء و نيروهاى مادى خود را تسليم خويشتن نموده و از مزاحمت و مانع بودن آنها جلوگيرى به عمل بياورد ، حتما بايد افراد جامعه ‏اى را كه مديريت آن را به عهده گرفته است ، مانند اجزاء و نيروهاى شخصى خود تسليم حركت تكاملى نمايد ،زيرا تاريخ طولانى بشرى شواهد بسيار فراوان به ما ارائه مى‏كند كه انبياء و اولياء و حكماء راستين و مصلحان بسيار فراوان بوده‏اند ، كه از نظر رشد و اعتلاى روحى در حدّ اعلا بوده‏اند ، ولى نتوانسته‏اند آن مردى را كه مديريت « حيات معقول » آنان را بعهده گرفته بودند ، آماده پروازهاى تكاملى نمايند .

امّا معناى اينكه من شما را براى خدا مى‏خواهم ، چنين است كه همه تفكرات و هدف‏گيرى‏هاى و تكاپوى دائمى و گذشت‏هايى كه انجام مى‏دهم و همه گفتارهاى من درباره شما مردم جامعه از روى احساس تكليف برين است ، همانگونه كه شخصيت رشد يافته يك انسان همه فعاليت‏هاى مديريت خود را براى معتدل ساختن و اصلاح همه اجزاء و قوا و سطوح موجوديت طبيعى خود را براى شركت در ايجاد و استمرار « حيات معقول » متمركز مى‏سازد .

البته ما بين قوا و اجزاء و سطوح موجوديت طبيعى يك انسان در ارتباط با شخصيت سالم و رشد يافته از يك طرف و يك زمامدار داراى كمال شخصيت از طرف ديگر ، تفاوت مهمى وجود دارد و آن اينست كه اجزاء و قوا و سطوح موجوديت طبيعى يك انسان داراى هويت مستقل و هدف عليحده در برابر شخصيت و اهداف عاليه آن در « حيات معقول » نيست ، در صورتيكه هر يك از افراد و گروه‏هاى يك جامعه ، داراى هويت مستقل و عليحده و هدف‏گيرى مربوط به وجود خويشتن دارد ، نهايت امر ، آن شخصيت رشد يافته‏اى كه مديريت آنان را بعهده گرفته است ، آنان را مانند اجزاء و قواى خويشتن تلقى مينمايد .

اينست خواسته يك زمامدار الهى از مردم قلمرو و حكومتش . امّا مردم ، مردم با اكثريت قريب به اتّفاق ، چيز ديگرى از زمامدار مى‏خواهند . آنان با كمال صراحت مى‏خواهند زمامدار همه قدرت‏هاى طبيعى و قراردادى و همه امتيازاتى را كه دارا است ، در راه آماده ساختن عوامل و وسائل هوى و هوس و شهوات و تمنيات و خواسته‏هاى حيات طبيعى [ نه فقط ضرورت‏هاى ] آنها مستهلك بنسازد . هر ثروتى و هر مقامى و هر آنچه را كه براى زندگى طبيعى محض و تجملات آنها كمك مى‏كند ، زمامدار تهيه نمايد ، اگر چه ديگر افراد و گروه‏هاى قلمرو زمامدارى آن حاكم در نهايت ذلت و بيچارگى زندگى كنند . آنان سرخى گونه‏هاى خود را مى‏خواهند و كارى با زردى روى ديگران كه بايد براى سرخ كردن گونه‏هاى آنان تحمل نمايند ، ندارند و نميدانند يا اعتنائى باين ندارند كه

ده تن از تو زرد روى و بينوا خسبه همى
تا به گلگون مى تو روى خويش را گلگون كنى

ناصر خسرو قباديانى و همچنين ، آن دون صفتان نميدانند يا اعتنائى بآن خسارت ابدى ندارند كه لذت پرستى‏ها و خودكامگى‏ها بوجود خواهد آورد . براستى ، اين تبهكاران كه به فكر خويشتن نيستند چگونه ميتوانند به فكر ديگران باشند ؟ 5 أيّها النّاس ، أعينونى على أنفسكم ( اى مردم ، مرا براى اصلاح خود يارى نماييد )

اى مردم ، بياييد مرا براى اصلاح خودتان يارى كنيد

خداوندا ، پروردگارا ، داورا ، دادگرا ، روزى فرا خواهد رسيد كه اين موجودات كه نام خود را انسان نهاده و ادّعاى ترقى و اعتلايشان ، بر فراز كيهان سترگ طنين انداخته است ،و هنوز براى تشخيص دردهاى اساسى خود و درمان آنها حتى كوچكترين گام اختيارى برنداشته‏ اند بخود بيايند درست است كه همواره قدرتمندان خودكامه نه تنها براى شناخت درد ، و درمان و علاج دردهاى مردم گامى برنداشته‏اند ، بلكه نتيجه يكه تازيهاى آنان در عرصه حيات انسانها ، افزودن به دردها و جلوگيرى از معالجات طبيبان انسانى بوده است .

با اينحال ، در طول گذرگاه تاريخ ، انسانهاى تكامل يافته‏اى را مى‏بينيم كه با كمال خلوص و صفا و با كمال اطلاع از دردهاى بشرى و از درمان آنها ، همه موجوديت خود را وقف بهبود و اصلاح حال انسانها نموده و گذشت و فداكاريهاى فوق تصور در اين عرصه مجاهدت از خود بروز داده‏اند .

باتفاق همه تاريخ نويسان و تحليل‏گران تاريخ و صاحبنظران تشريح و تحقيق واقعيات صدر اسلام تا پايان حيات امير المؤمنين على بن ابيطالب عليه السلام ، اين شخصيت الهى در رديف اوّل آن انسانهاى كمال يافته بوده است ، بلكه با يك دقت نظر لازم و كافى ، باين نتيجه مى‏رسيم كه اولين شخصيت پس از پيامبر عظيم الشأن اسلام ، همين علىّ بن ابيطالب عليه السلام بوده است كه لحظه‏اى از فداكارى و روشنگرى انسانها و بيان دردها و درمان آنها و تكاپوى عملى در مسير ايجاد « حيات معقول » فروگذارى نكرده است .

مخصوصا اگر اين حقيقت را در نظر بگيريم كه اين بزرگمرد تاريخ هيچ گونه توقع و طمع مادى و ارزشهاى اعتبارى از جامعه نداشته است . بعبارت ديگر بدون اينكه نيرو و سعادت خود را از جامعه بگيرد ، در راه سعادتمند ساختن جامعه نهايت تلاش را مبذول نموده است . حال ، دقت كنيد كه در جملات بالا چگونه از مردم استمداد مى‏كند و هدفش از اين استمداد چيست ؟ آن بزرگ بزرگان با كمال خلوص و صفا و باصطلاح از اعماق قلب با ايمانش ، از مردم كمك مى‏طلبد ، نه با كلمات فريبنده‏اى كه براى تثبيت موقعيت خود در جامعه سخن پردازى مينمايد . حال ببينيم چه چيزى را مورد استمداد نموده است ؟

آيا از مردم مى‏خواهد او را براى تصدى مقام كمك كنند كه چند صباحى در اين دنيا از لذت جاه و مقام و قدرتمندى برخوردار گردد ؟ نه سوگند بخدا ، او همان انسان است كه بارها قولا و عملا اثبات فرمود كه طالب جاه و مقام نيست و تصريح فرمود كه ارزش زمامدارى براى او از ارزش بند يك كفش وصله خورده بالاتر نيست ، و هم اين انسان وارسته از ماده و مقام بود كه فرمود :

أما و الّذى فلق الحّبة و برأ النّسمة لو لا حضور الحاضر و قيام الحجّة بوجود النّاصر ، و ما أخذ اللّه على العلماء أن لا يقارّوا على كظّة ظالم و لا سغب مظلوم لألقيت حبلها على غاربها و لسقيت آخرها بكأس أوّلها و لألفيتم دنياكم هذه أزهد عندى من عفطة عنز [ خطبه 3 ] ( سوگند به خدايى كه دانه را شكافت و روح را آفريد ، اگر گروهى براى يارى من آماده نبودند و حجت خداوندى با وجود ياران براى من تمام نمى‏گشت و نبود پيمان الهى با دانايان درباره عدم تحمل پرخورى ستمكاران و گرسنگى ستمديدگان ، مهار اين زمامدارى را بدوشش مى‏انداختم و انجام آن را مانند آغازش با پياله بى‏اعتنائى سيراب مى‏كردم ، در آنهنگام مى‏فهميديد كه اين دنياى شما در نزد من ناچيزتر است از اخلاط دماغ يك بز . ) و فرمود :

و اللّه لو أعطيت الأقاليم السّبعة بما تحت أفلاكها على أن أعصى اللّه في نملة أسلبها جلب شعيرة ما فعلت ، و إنّ دنياكم عندى لأهون من ورقة في فم جرادة تقضمها ،ما لعلىّ و لنعيم يفنى و لذّة لا تبقى ، نعوذ باللّه من سبات العقل و قبح الزّلل [ خطبه 224 ] ( سوگند بخدا ، اگر همه اقاليم هفتگانه ( زمين را ) با آنچه در اين كيهان بزرگ است بمن داده شود كه خدا را با كشيدن پوست جوى از دهان مورچه‏اى معصيت نمايم ، نخواهم كرد ، و اين دنياى شما در نزد من ناچيزتر است از آن برگ [ ناچيز ] كه ملخى آن را در دهانش مى‏جود و مى‏خورد . على را با نعمت‏هاى دنيا كه رو به فنا است و با لذائذى كه رو به زوال است ، چكار ؟ پناه مى‏بريم به خدا از خفتن عقل و زشتى لغزش‏ها ) .

بنابراين ، همه تلاش‏ها و تكاپوها و مشقت‏ها و شكنجه‏ها كه امير المؤمنين عليه السلام تحمل فرموده است ، براى به فعليت رساندن استعدادها و سرمايه‏هاى عالى وجود انسان بود كه خداوند در درون آنان به وديعت نهاده است . او با كمال صراحت از پروردگار خود شنيد كه فرموده است : وَ مَن أَحياها فَكَأَنَّما أَحيَا النَّاسَ جَميِعاً [ المائده آيه 32 ] ( و هركس يك نفس انسانى را احياء كند ، چنان است كه همه انسانها را احياء نموده است . ) او از پيامبر اعظم صلى اللّه عليه و آله و سلم شنيده بود كه :

يا علىّ لئن هدى اللّه بك رجلا خير ممّا طلعت الشّمس عليه و غرب ( اى على ، اگر خداوند بوسيله تو مردى را هدايت كند بهتر از همه آن چيزها است كه خورشيد بر آن طلوع و غروب مى‏كند ) هم او مى‏دانست كه اگر يك انسان در اين زندگانى بتواند استعدادها و سرمايه‏هاى مثبت الهى خود را به فعليت برساند ، در حقيقت بمقام خليفة اللّهى رسيده است كه قطعا هم به هدف اعلاى حيات خود مى‏رسيد و هم در تحقق هدف جهان هستى شركت مى‏ورزد . در اين جا براى توضيح اجمالى اين حقيقت كه انسان در اين زندگى به چه درجه‏اى والا گام مى‏گذارد ، دو مطلب را متذكر ميشويم :

مطلب اول فهم مقام والاى انسانى با نظر به آيات قرآنى است . آيات قرآنى در حدود 20 مورد ، لقاء اللّه ( ديدار خداوندى ) را مطرح نموده است . اين آيات با كمال صراحت اثبات مى‏كند كه خداوند متعال در انسانها آن عظمت را بوديعت نهاده است كه با تعليم و تربيت صحيح و با مديريت كامل ، ميتوانند آن عظمت را به فعليت برسانند و به ديدار خداوند جلت عظمته نائل آيند . من اگر بالاتر از اين ، مقامى براى انسانيت سراغ داشتم ، در همين جا متذكر مى‏گشتم ، ولى من سراغ ندارم و هيچ كس هم سراغ ندارد .

مطلب دوم بياناتى است كه صاحبنظران بزرگ بشرى درباره سرمايه عظيم انسانى در طى قرون متمادى مصرح ساخته‏اند . يكى از عالى‏ترين بيانات درباره مقام عظيم انسانى چند بيت از مولوى است كه ذيلا مى‏آوريم :

هيچ محتاج مى گلگون نه اى
ترك كن گلگونه تو گلگونه‏اى

اى رخ گلگونه‏ات شمس الضحى
اى گداى رنگ تو گلگونه‏ها

باده كاندر خم همى جوشد نهان
ز اشتياق روى تو جوشد چنان

اى همه درياچه خواهى كرد نم
وى همه هستى چه ميجويى عدم

اى مه تابان چه خواهى كرد گرد
اى كه خور در پيش رويت روى زرد

تو خوشى و خوب و كان هر خوشى
تو چرا خود منت باده كشى

تاج كرمناست بر فرق سرت
طوق اعطيناك آويز برت

جوهر است انسان چرخ او را عوض
جمله فرع و سايه‏اند تو غرض

علم جوئى از كتب‏هاى فصوص
ذوق جوئى تو ز حلواى فسوس

اى غلامت عقل و تدبيرات و هوش
چون چنينى خويش را ارزان فروش

خدمتت بر جمله هستى مفترض
جوهرى چون عجز دارد با عرض

بحر علمى در نمى پنهان شده
در سه گز تن عالمى پنهان شده

مى چه باشد يا جماع و يا سماع
تا تو جوئى زان نشاط و انتفاع

آفتاب از ذره كى شد وام خواه
زهره‏اى از خمره كى شد جام خواه

جان بى‏كيفى شده محبوس كيف
آفتابى حبس عقده اينست حيف

ابيات زير را هم درباره عظمت وجود انسان مورد دقت قرار بدهيم :

عارفى در باغ از بهر گشاد
عارفانه روى بر زانو نهاد

پس فرو رفت او به خود اندر نغول
شد ملول از صورت خوابش فضول

كه چه خسبى آخر اندر زر نگر
اين درختان بين و آثار خضر

امر حق بشنو كه گفتست انظروا
سوى اين آثار رحمت آر رو

گفت آثارش دلست اى بوالهوس
آن برون آثار آثار است و بس

باغ‏ها و سبزها در عين جان
بر برون عكسش چو در آب روان

آن خيال باغ باشد اندر آب
كه كند از لطف آب آن اضطراب

باغ‏ها و ميوه‏ها اندر دل است
عكس لطف آن برين آب و گل است

تا بدانى كاسمانهاى سمى
هست عكس مدركات آدمى

امير المؤمنين عليه السلام مى‏خواست از اين انسان كوچك آن انسان بزرگ را به وجود بياورد كه نام ديگرش « عالم اكبر » است ، همانگونه كه از آن حضرت نقل شده :

أ تزعم أنّك جرم صغير
و فيك انطوى العالم الأكبر

( آيا خيال مى‏كنى كه تو يك جرم كوچكى هستى در حاليكه يك جهان بزرگتر از جهان عينى در تو پيچيده است ) دريغا ، كه خودكامگان جوامع بشرى نگذاشته‏اند كه مقصد امير المؤمنين عليه السلام و هم كاروانيان در تعليم و تربيت و مديريت مردم ، آشكار شود كه اين انسان شناسان مردم را با چه عينكى مى‏نگريستند و از آنان چه مى‏خواستند ؟

اگر خود انسانها به معلمان و مربيان و مديران برازنده جامعه خود را يارى نكنند تلاش آنان بجايى نخواهد رسيد .

مردم در مقابل تلاش معلمان و مربيان و مديران بر سه قسم عمده تقسيم ميشوند :

قسم يكم اشخاص بى‏طرف . قسم دوم اشخاص پذيرا و جوينده . قسم سوم اشخاص مقاوم .قانون تأثير تعليم و تربيت و مديريت درباره قسم اول چنين است كه « هر اندازه هدف و انگيزه توجيهات مزبور ( تعليم و تربيت و مديريت ) محكم‏تر و روشنتر و روش در آن توجيهات منطقى‏تر و مناسب‏تر باشد ، تاثير توجيهات مزبور در اين قسم ازاشخاص عالى‏تر و ثمربخش‏تر خواهد بود .

ميتوان گفت : اين قسم از مردم بجهت حالت بى‏طرفى كه دارند ، داراى يك نوع آمادگى قبلى براى تاثير آن توجيهات را دارا ميباشند ،و اينان با آن حالت آمادگى در حقيقت معلمان و مربيان را در فعاليتهاى توجهى مزبور ( تعليم و تربيت و مديريت ) يارى مى‏كنند . و اگر همه افراد و گروه‏هاى جامعه بشرى از اين قسم باشند ، حركت‏هاى آرمانى در جوامع آسان‏تر و ثمربخش‏تر خواهد بود .

قسم دوم كسانى هستند كه در برابر تعليم و تربيت و مديريت نه تنها حالت آمادگى دارند ، بلكه از حالت پذيرش نيز برخوردارند . علل و انگيزه‏هاى اين حالت هر چه باشد ،در پيشرفت آرمانهاى اصلاح بشرى در هر دو قلمرو فردى و اجتماعى بسيار مؤثر است ،بهمين جهت است كه براى گردانندگان جامعه ضرورى است با هر دو وسيله ممكن و با هر شكلى كه شايسته و مناسب است ، مردم را از حالت جويندگى و پذيرش برخوردار بسازند و اين راه مهمترين موانع را از سر راه معلمان و مربيان و مديران آرمانى مرتفع بسازد .

اين قسم از مردم چه آگاه باشند و چه نباشند بهترين ياران معلمان و مربيان و مديران در سازندگى خويشتن هستند كه امير المؤمنين عليه السلام آرزو مى‏كند كه كاش مردم آن دوران او را در اصطلاحات فردى و اجتماعى كمك نمايند . كسانى كه اسباب عقب ماندگى قافله بشريت از حركت‏هاى تكاملى بوده و موجب سخت‏ترين ناگواريها و شكنجه ‏ها براى معلمان و مربيان و مديران واقعى جوامع بشرى ميباشند ، قسم سوم هستند كه در برابر هر گونه فعاليتهاى اصلاحى مصلحان اعم از ماوراى طبيعى ( پيامبران و نمايندگان آنان ) و مصلحان بشرى مقاومت مى‏كنند و نه تنها حركتى نمى‏كنند ، بلكه جلو حركت كنندگان و عوامل تحريك را هم به شدت مى‏گيرند .

اينان نه تنها كمترين اعتنائى ،به تعليم و تربيت و مديريت پيشتازان حقيقى كاروان انسانيت نميكنند ، بلكه از سقوط عقلى و وجدانى خود نيز احساس ناراحتى نمى‏نمايند باصطلاح مرحوم آية اللّه آقاى حاج شيخ محمد حسين كاشف الغطاء ، اينان پيروان انبياى شرّ و پليدى هستند كه همواره در برابر انبياى خير و طهارت و عظمت‏ها ايستادگى مى‏كنند . 6 و أيم اللّه لأنصفنّ المظلوم من ظالمه ، و لأقودنّ الظّالم بخزامته حتّى أورده منهل الحقّ و إن كان كارها ( و سوگند بخدا ، داد مظلوم را از ظالمش مى‏ستانم ، و افسار ستمكارش را مى‏گيرم و او را تا چشمه‏سار حق مى‏كشانم اگر چه او نخواهد )

اگر كسى بخواهد وقاحت و وخامت ظلم را بفهمد به كينه و ستيزه شديد امير المؤمنين عليه السلام درباره ظلم بنگرد .

همانگونه كه براى درك عظمت و زيبائى و ارزش عدالت ، بايد به عشق و علاقه فوق العاده امير المؤمنين على بن ابيطالب عليه السلام به اين حقيقت عظماى الهى ( عدالت ) توجه كنيم ، همچنين ، اگر كسى بخواهد وقاحت و وخامت و پليدى ظلم را بفهمد ، بايد اول به قرآن مجيد ( كلام الهى جاويدان ) و سپس به سخنان و كردار آن نمونه عدل بى‏پايان الهى بنگرد .

ما در قرآن مجيد بيش از 250 آيه در پليدى و زشتى و وقاحت و وخامت ظلم مى‏بينيم . با اينكه يك آيه در كتاب الهى براى اثبات حسن يا قبح پديده‏اى كفايت مى‏كند ، و در سخنان امير المؤمنين عليه السلام فقط در نهج البلاغه بيش از 50 مورد قبح ظلم را با اشكال مختلف بيان فرموده است . همين حسّاسيّت شديد آن حضرت بود كه موجبات زجر و شكنجه‏ها و مشقت‏هاى طاقت‏فرساى دوران خلافت را نصيب او ساخت ، زيرا همه مى‏دانند اگر اين شخصيت الهى ، مسير سياست بازى معمولى را در پيش مى‏گرفت و از مسير مدارا با دشمنان ستمگر حركت مى‏كرد ، هيچ علتى براى آن همه زجر و فشار و ناراحتى وجود نداشت .

بايد با كمال صراحت بگوييم : اگر امير المؤمنين على عليه السلام با ستمكاران براى بوجود آوردن زمامدارى خود و ادامه آن ، مدارا مى‏كرد [ و نام آن را مصلحت مى‏گذاشت ] العياذ با الله نه تنها خود يكى از ستمكاران به انسانها محسوب مى‏گشت ، بلكه جنايت بر قانون عدالت را نيز مرتكب مى‏گشت .

زيرا او مانند يك زمامدار معمولى بود كه در صورت ارتكاب ظلم ، جامعه و تاريخ فقط يك جرم ( ظلم بانسانها ) را براى او ثبت نمايد ، بلكه بدانجهت كه آن بزرگ بزرگان مجسمه اصل دادگرى و تجلى‏گاه عدل در عالم هستى و انسانها بود ، خود اصل و قانون عدل و داد با شكست مواجه مى‏گشت .

شرح وترجمه نهج البلاغه علامه محمدتقی جعفری  جلد ۲۳

 

دیدگاه‌ها

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.